ΝΗΣΟΣ ΣΚΥΡΟΣ Άγιος Μάμας*

Θέση: Καλαμίτσα (μετά την Κλούνη**)

Εορτάζει στις 2 Σεπτεμβρίου

Ο Άγιος Μάμας είναι ιδιαίτερα γνωστός στη Σκύρο, όπου τα προηγούμενα χρόνια ανθούσε η κτηνοτροφία.

Την εκκλησία του Αγίου την έκτισαν οι Σκυριανοί, κατά την τοπική παράδοση, σε σημείο που εμφανίσθηκε ο Άγιος σε κάποιον ποιμένα.

Ο Άγιος Μάμας στις εικονογραφήσεις του παρουσιάζεται σαν νεαρός βοσκός, προστάτης των κοπαδιών, να αρμέγει ελαφίνες και σαν νέος Ορφέας να συγκεντρώνει γύρω του όλα τα ζώα.

Άλλες φορές βρίσκεται ανάμεσα σε λιοντάρια, να κρατά ράβδο ή ρόπαλο. Όπως πάντως και αν εικονογραφήθηκε το γεγονός, ότι τον μνημόνευσαν οι Καπαδόκες πατέρες Μέγας Βασίλειος και Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, φανερώνει το μέγεθος του Αγίου.

Σε ένα λατινικό χειρόγραφο του 10ου αι. περιέχεται ο βίος του Αγίου Μάμα.

Ο Άγιος παρουσιάζεται να έχει ανατραφεί από Επίσκοπο της Καισαρείας, μετά το θάνατο του οποίου, σε ηλικία 12 ετών, ανέβηκε στο βουνό, για να ασκητέψει. Εκεί άγρια ζώα ημερεύουν και γονατίζουν μπροστά του. Εδώ ο Άγιος παρομοιάζεται με τον Ορφέα, που μαγεύει τα Άγρια θηρία. Αυτή την Ορφική μορφή του Αγίου Μάμα την συναντούμε σε μια ολόκληρη σειρά ανώνυμων βίων, που σώζονται σε Ελληνικά χειρόγραφα του 10ου και 11ου αι.

Οι χριστιανοί της Καππαδοκίας τιμούσαν ιδιαίτερα τον Άγιο Μάμα. Ο Άγιος είχε κληρονομήσει πολλά χαρακτηριστικά από τη μεγάλη θεότητα της Καππαδοκίας, Μα***, ή την αρσενική της μορφή, τον Μήνα ή Άττις****. Με την Μα τον συνδέει το όνομά του.

Το όνομα Μάμας είναι μικρασιατικό και το συναντούμε με διάφορες μορφές στις επιγραφές και στα ονόματα: Μα, Αμμία*****, Αμμά****** , Μάμα.

Η Μα εικονίζεται εξοπλισμένη με ρόπαλο και αρχικά λεοντόμορφη. Αργότερα το λιοντάρι εικονίζεται δίπλα της ή πάνω στα πόδια της.

Ο Μην ή Άττις, ο βοσκός που τον ακολουθούσαν δύο λιοντάρια και φρόντιζε τα κοπάδια και τους βοσκούς.

Οι τόποι λατρείας του ήταν πάνω στα βουνά, όπου τον λάτρευαν μαζί με την Μα οι κάτοικοι της Καππαδοκίας και της Λυκαονίας.

Αυτή τη θεότητα Μα, που την συνοδεύει ο Άττις, προστάτης βοσκός των κοπαδιών, ήρθε να αντικαταστήσει ο Άγιος Μάμας.

Στις λαϊκές εικονογραφήσεις είναι νεαρός βοσκός σαν τον Άττι, έχει πρόβατα, προστατεύει τα κοπάδια των πιστών, αρμέγει ελαφίνες και, σαν νέος Ορφέας, συγκεντρώνει γύρω του όλα τα ζώα.

Σαν τη Μα εικονίζεται ανέπαφος, ανάμεσα στα λιοντάρια, να κρατά ράβδο ή ρόπαλο.

Ο Άη Μάμας είναι τσοπάνης και στην εικόνα του τον ζωγραφίζουν με το στραβοράβδι του στο χέρι.

Οι τσοπάνηδες τού πάνε αρνιά, να έχει και εκείνος το κοπάδι του, να μην παραπονιέται και ζηλεύει, να τους φυλάει και τα δικά τους, αλλά και να μνημονεύονται τα ονόματά τους στην Αγία Πρόθεση.

Οι Σκυριανοί γιορτάζουν τον Άη Μάμα, τον προστάτη των τσοπάνηδων, στις 2 Σεπτεμβρίου. Οργανώνουν μεγάλο πανηγύρι με προσφορές και θυσίες αρνιών, που τα σφάζουν κάτω από μια παρακείμενη καρυδιά και στη συνέχεια ακολουθεί το γλέντι.

Το πανηγύρι του Αη-Μάμα είναι από τα καλύτερα και μεγαλύτερα της Σκύρου. Την παραμονή, στο πανηγύρι, σφάζουν αρνιά. Γυρίζουν το κεφάλι του αρνιού προς το ιερό της εκκλησίας το ακουμπούν στο πεζούλι και το σφάζουν φροντίζοντας να τρέξει το αίμα στο αυλάκι με το νερό.

Το νερό του Αη Μάμα είναι σαν αγίασμα. Αναβλύζει κάτω από το ιερό της εκκλησίας. Έπειτα τα κρεμούν και τα γδέρνουν. Τα κόβουν κομμάτια, τα μαγειρεύουν και όταν τελειώσει ο Εσπερινός, ο παπάς ευλογεί το τραπέζι και κάθονται όλοι μαζί, τρώνε, τραγουδούν και διασκεδάζουν. Όταν φεύγουν, κυνηγιούνται και βρέχονται με το νερό του Αη Μάμα. Το έχουν σε καλό*******.

Έτσι γίνονταν παλιά.

Τώρα τα έθιμα σιγά-σιγά εκφυλίζονται και χάνονται.

Οι παλιές γενιές φεύγουν. Οι νέες όλο και λιγότερο ασχολούνται με τη διατήρηση των παραδόσεων.

Η εκκλησία βρίσκεται στην Καλαμίτσα και η πρόσβαση γίνεται είτε από ένα χωματόδρομο απόστασης ενός χιλιομέτρου, είτε από ένα όμορφο, βατό μονοπάτι που ξεκινάει από την τοποθεσία Πλατάνια.

Είναι χτισμένη, πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού, πιθανόν του θεού Πάνα, σε ένα πανέμορφο τοπίο ανάμεσα σε λεμονιές, πορτοκαλιές και κυπαρίσσια.

Ο Άγιος Μάμας, τσοπάνης και αυτός με το στραβοράβδι των τσοπάνηδων στο χέρι, δέχεται στο πανηγύρι τα αρνιά, που του προσφέρουν οι τσοπάνηδες για να φυλάει.

Αυτός με τη σειρά του φυλάει τα δικά τους κοπάδια. Κατατάσσεται στους μεγαλομάρτυρες και θαυματουργούς.

Ο επίσκοπος και οι ιερείς, μέχρι που καταργήθηκε η επισκοπή, μνημόνευαν όλους τους Αγίους που λατρεύονταν στη Σκύρο. Για του δύο Αγίους Μάμα και Μηνά έλεγαν «Των θαυματουργών Μάμαντος και Μηνά».

Έχει τριάντα (30) επιτρόπους. Τρεις (3) επίτροποι κάθε δέκα (10) χρόνια. Ο άγιος είναι Πολυδάπανος και τα έξοδα επιμερίζονται.

Ο κώδικας του Αη-Μάμα, που σώζεται μέχρι σήμερα αρχίζει από το έτος 1804 (αωδ΄). Οι πρώτες σελίδες είναι γραμμένες επιμελώς. Αργότερα συναντάμε εγγραφές σε αραιά διαστήματα πέντε και δέκα ετών, αλλά και διαγραφές. Πιθανά τους πρώτους χρόνους εγγράφονταν στον κώδικα μόνο οι δωρεές των πιστών. Δωρεές πιστών προς τον Άγιο, κύρια χωράφια, συναντάμε μέχρι το 1841.

Οι επίτροποι αναφέρονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 στις σελίδες 741-756

1. ΑΓΙΟΣ ΜΑΜΑΣ

(Αδελφάτο)

(Ο Άγιος Μάμας έχει 30 επιτρόπους. Λειτουργούν κατά τριάδες.

Κάθε τριάδα κάθε δέκα χρόνια)

1. Αντωνάκης Βελισάριος (6 μερίδια)

2. Παπα-Γιώργης Μωραΐτης

3. Δημήτριος Αγγελής

4. Άννα Φαλτάϊτς

5. Κωνσταντίνος Ασημενός

6. Κωνσταντίνος Γ. Φεργάδης

7. Κωνσταντίνος Δ. Μικές,

8. Γεώργιος Κ. Συβίτος

9. Κωνσταντίνος Μανωλάκης

10. Δημήτριος Ι. Φεργάδης

11. Εμμανουήλ Ι. Φεργάδης

12. Δημήτριος Κ. Μικές

13. Αχιλλέας Αυλωνίτης

14. Γ. Ε. Μαυρίκος

15. Σταμάτης Φτούλης, Ζωγράφος

16. Αντωνία Βαθάκου

17. Γεωργία Λορέντζου (Παπα-Λορέντζος)

18. Ι. Γ. Φτούλης (Γιαννιός)

19. Ι. Θεοδώρου

20. Γ. Δ. Φτούλης (Ντάος)

21. Τζάνος Γ. Μαυρίκος

22. Γ. Κ. Μαυρογιώργης

23. Γεώργιος Φτούλης (Μπολσεβίκος)

(Από το βιβλίο του Γεωργίου Κρίκα «Σκύρος: Η Ορθόδοξη

Χριστιανική Παράδοση και Λατρεία»)

*Ο Άγιος Μάμας γεννήθηκε στη Γάγγρα της Παφλαγονίας το 260 μ.Χ. Βασανίστηκε και πέθανε σε ηλικία 15 χρονών. Γεννήθηκε στη φυλακή και επειδή οι γονείς του, ο Θεόδοτος και η Ρουφίνα, πέθαναν εκεί, ανέλαβε να τον μεγαλώσει κάποια γυναίκα που ονομαζόταν Αμμία Ματρώνα Αναγνωρίστηκε, ως παιδομάρτυρας από την Εκκλησία. Ανακηρύχθηκε προστάτης των βοσκών, αλλά και προστάτης των υιοθετημένων παιδιών. Πέρα από την Ελλάδα και την Κύπρο, τιμάται και σε άλλες χώρες, όπως στο Λίβανο, την Ιταλία και την Ισπανία. Στην Ισπανία, και συγκεκριμένα στο Μπιλμπάο, το γήπεδο της ομάδας της πόλης Αθλέτικο Μπιλμπάο, έχει πάρει από αυτόν το όνομά του (Σαν Μαμές - San Mamés), καθώς βρίσκεται δίπλα από μία εκκλησία προς τιμήν του, ενώ οι παίκτες της ομάδας αποκαλούνται με το προσωνύμιο "τα λιοντάρια" (Los leones), αναφορά στο μαρτύριο του.

** Περιοχή ανάμεσα από την Καλαμίτσα και τον Άη-Μάμα

*** Η Μικρασιατική Μα ήταν πανάρχαια θεά με πολλαπλές ερμηνείες. Στις Ικέτιδες του Αισχύλου δανείζει το όνομά της στη Γή, τη μητέρα των πάντων.

**** Άττις , γράφεται επίσης Άτυς , μυθική σύζυγος του Μεγάλη Μητέρα των Θεών ( κλασική Κυβέλη ή Αγδίστις) λατρευόταν σε Φρυγία , Μικρά Ασία , και αργότερα σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όπου έγινε ηλιακή θεότητα τον 2ο αιώνα Μ.Χ. Η λατρεία του Άττις και της Μεγάλης Μητέρας περιλάμβανε τον ετήσιο εορτασμό των μυστηρίων κατά την επιστροφή της ανοιξιάτικης περιόδου.

***** νταντά, μητερούλα

****** ἀμμὰ αναφέρεται γενικά στην τροφό, αλλά σημαίνει επίσης και τη μητέρα. Και με τις δύο σημασίες η λέξη χρησιμοποιήθηκε υποκοριστικά. Αργότερα (5ος-7ος μ. Χ. αιώνας) η λέξη κατέληξε τίτλος για την επικεφαλής της μονής (ηγουμένη), αργότερα δε επεκτάθηκε σε κάθε μοναχή και στη γυναίκα γενικότερα. Απαντά επίσης στον Ηρόδοτο και ἀμμία με την ίδια σημασία: «μητέρα, τροφός».

******* Νίκη Πέρδικα