Η λατρεία της Θεάς Δήμητρας στη Σκύρο

 O αρχαίος Ναός της Θεάς Δήμητρας

Στη θέση που βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου υπήρξε ο αρχαίος Ναός της Θεάς Δήμητρας. Οι ανασκαφές, που έγιναν στο μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου στο Φερεκάμπο, αποκάλυψαν παλαιότερη, διαφορετικής κατασκευής τοιχοποιία, πράγμα που σημαίνει ότι υπήρξαν  δύο οικοδομικές φάσεις. Οι τομές στο νότιο και το βόρειο τμήμα της δυτικής πτέρυγας και μπρο­στά από τα κελιά της βόρειας αποκάλυψαν παλαιότερα στρώματα τοιχοποιίας, που αποτελούσαν δάπεδα ορόφων. Οι όροφοι είναι χωμένοι και οι ανασκαφές δεν προχώρησαν λόγω…έλλειψης κονδυλίων^[1]. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η αρχαιολογία δεν επιβεβαίωσε αρχαιολογικά τα ευρήματα. Η παράδοση λέει, πως στο σημείο υπήρξε Ναός δύο ορόφων της Θεάς Δήμητρας^[2]. Ήταν φυσικό η εύφορη λεκάνη του Φερεκάμπου με τα πολλά νερά να έχει στις παρυφές της, πάνω στο βουνό το Ναό της Θεάς Δήμητρας. Στην περιοχή των υπόγειων νερών (Αναβάλσα, Βούρλος, Άγιος Δημήτριος) υπάρχουν από την αρχαιότητα Ιερά και Ναοί. Εδώ ήταν πιθανόν να λατρεύονταν οι Χθόνιες Θεότητες, μεταξύ αυτών και η Θεά Δήμητρα.

Χαμηλότερα, στην αρχή των πηγών της Αναβάλσας βρίσκεται ο Ναός των Αγίων Αναργύρων Κύρου και Ιωάννη του Ιαματικού. Η ύπαρξη του Ναού ανάγκασε  να γίνουν αλλαγές στα αρχικά σχέδια κατασκευής του φράγματος και να μειωθεί κατά το μισό το ύψος του (από 60 μέτρα στα 30 μέτρα). Το αρχικό του ύψος έδινε τη δυνατότητα να λειτουργήσει και ως υδροηλεκτρικό. Σ’ αυτή την περίπτωση ο Ναός θα μπορούσε να μεταφερθεί.

Σε λίγη απόσταση προς το βουνό βρίσκεται το εξωκκλήσι του Άη-Μύρωνα. Περίπου 200 μέτρα βόρεια του Άη-Μύρωνα, στην πλαγιά του βουνού Γούρνες^[3] βρίσκεται η «Βαφτιστέρα». Η Βαφτιστέρα είναι φυσική εδαφική κοιλότητα, μικρών διαστάσεων, που συγκεντρώνει νερά και μοιάζει με λεκάνη νερού. Εδώ, κατά την παράδοση βαφτίζονταν οι πρώτοι Χριστιανοί. Η παράδοση λέει πως, «στη Βαφτιστέρα τους βάπτιζαν και στο Μύρωνα τους μύρωναν». Μπορεί ο σημερινός Ναός του Αη-Μύρωνα να χτίστηκε το 1955, όμως πριν στη θέση του προϋπήρχε αρχαίος Ναός. 

 

Στη Σκύρο, από τα ονόματα τοποθεσιών, από τους θρύλους και τις παραδόσεις του Νησιού, αλλά και από την ύπαρξη δεκάδων εκκλησιών φαίνεται, από τα ευρήματα που υπάρχουν, ότι χτίστηκαν πάνω σε αρχαία Ιερά. Οι μεγάλοι αρχαίοι Ναοί φαίνεται πως ήταν λίγοι, αλλά τα Ιερά θεών ήταν πολύ περισσότερα. Στην εξοχή, τους αγρούς και στα βουνά οι αρχαίοι δεν έχτιζαν μεγάλους Ναούς, αλλά μικρά Ιερά θεών με βωμούς για θυσίες και τόπο προσευχής.

Τα πολυάριθμα ιερά της υπαίθρου αποτελούσαν κατά τη ρωμαϊκή περίοδο βασικό σημείο αναφοράς για τους κατοίκους των αγροτικών περιοχών και για τους μεγαλογαιοκτήμονες. Αυτά διατηρήθηκαν μέχρι το τέλος της πρώιμης βυζαντινής περιόδου, σε αρκετές περιοχές, ακόμα και όταν ήταν σχεδόν ερειπωμένα.

(Από το βιβλίο του Γεωργίου Αχ. Κρίκα 

«Σκύρος: Η Ορθόδοξη Χριστιανική Παράδοση και Λατρεία»)

---

[1] «Τό καθολικό τῆς Μονής Αγίου Δημητρίου στον Φερεκάμπο τῆς Σκύρου»

Άννα Παπανικολάου-Πετριόλη - Ιωάννης Μ. Περράκης - Νίκη Σαλεμή

[2] Η Δήμητρα στην ελληνική μυθολογία, ήταν ιδεατή ανθρωπόμορφη θεότητα της καλλιέργειας δηλαδή της γεωργίας, αλλά και της ελεύθερης βλάστησης, του εδάφους και της γονιμότητας αυτού συνέπεια των οποίων ήταν να θεωρείται και προστάτιδα του γάμου και της μητρότητας των ανθρώπων. Ήταν Ολύμπια (κύρια) θεότητα.

[3] γούρνα < μεσαιωνική ελληνική < (ελληνιστική κοινή) γρώνη («κοιλότητα»)