ΝΗΣΟΣ ΣΚΥΡΟΣ Η Ιερά μονή του Αγίου Γεωργίου ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ

 ΝΗΣΟΣ ΣΚΥΡΟΣ 

Η Ιερά μονή του Αγίου Γεωργίου

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ

Ο Κώδικας του Αγίου Γεωργίου σημαντική πηγή ιστορικών πληροφοριών

Με την απόφαση του Πατριαρχείου, με την οποία το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου της Σκύρου μετατρέπεται σε μετόχι της μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους, ισχυροποιείται οικονομικά και κοινωνικά.

Τον 15ο αιώνα αποκτά πανελλήνια ακτινοβολία, η οποία καταγράφεται στις αφιερώσεις πολλών Ελλήνων (1).

Στο φύλλο 58, το 1635, ο Κώδικας γράφει: «ήλθεν ο Σάββας από την Νήδραν (2) καραβοκύρης και έγραφε το καΐκι του ένα κάρτο (3) εις τον Άγιον να δίδει ή του τύχει το κάθε έτος και έγραψα τούτα τα ονόματα, Σάββα, Ανούσα, Αντώνη κτλ.».

Ο Κώδικας στη σελίδα 152 το έτος 1747 αναφέρει: «κυργιάκο γιαννακάκη χαννοιώτης εις σε κάθε ταξήδι έχει να δίνει 5 γρόσια» και παρακάτω «Κωνσταντής πουλαδάκης χαννοιώτης έχει να δίδει εις κάθε ταξείδι γρόσια 3». Πιο κάτω μας μεταφέρει: «εν μηνί Ιουλίου αφιέρωσεν ο γαριφαλιάς του κυρ λάζαρι αδελφός εκ της νήσου ύδρας, ότι ενόσω έχει το παλαιό καήκι, να δίδι ένα κάρτο και φθιάνοντας το καινούργιο να έχει ο άγιος ένα μερτικό».

Στη σελίδα 127 το έτος 1753 αναφέρει: «αψνγ ήλθεν ο σάββας ρεΐζης από την νήσιρα και έγραψεν από το καήκη του ένα κάρτω εις τον άγιο να δίδη κάθε έτος και έγραψεν τα ονόματα σάββα, ανούσας, αντώνη, νικόλα-ανέζας».

Στη σελίδα 155 το έτος 1761 γράφει: «ο γιάννης ρεΐζης αντριώτης εις το καικι του μισό μερίδιο και τα ονόματα γιάννη, φραντζέσκα, πέτρου, μαρία, ληνάρδου, χρησάφω, νοικολάου, σοφία».

Στη σελίδα 155 το έτος 1763 γράφει: «ο γιάννης μηχάλης κολοκύθας ψοριανός στο καΐκι του μισό μερίδιο και ο άγιος να είναι βοηθός του». Καπετάνιοι Σφακιανοί, Χιώτες, Σπετσιώτες, Σαμιώτες, από τις Κυδωνιές και αλλού προσφέρουν μερίδια των καϊκιών τους στο Μοναστήρι του Αη-Γιώργη. Οι πιστοί Σκυριανοί δωρίζουν στο Μοναστήρι σπίτια, χωράφια, κατούνες, αμπέλια, ακόμη και μελίσσια. Είναι δωρητές προς τον Άγιο απ’ όλη την Ελλάδα. Είναι αμέτρητα τα αφιερώματα των πιστών, σε αρκετές περιπτώσεις μεγάλης αξίας, στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου.

Πολλές φορές αποτελούν πειρασμό για τους ηγούμενους και τους καλογέρους, που δε διστάζουν να εκποιήσουν προς όφελός τους περιουσιακά στοιχεία. Το φαινόμενο των ιερόσυλων καλογέρων φαίνεται πως είχε λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Μετά από 100 και παραπάνω χρόνια, όταν ο Ιωάννης Καποδίστριας επιθυμούσε να βάλει τα θεμέλια για τη σύσταση ενός σύγχρονου Ελληνικού Κράτους, η Ελληνική Πολιτεία θα προσπαθήσει να βάλει τέλος στο θλιβερό αυτό φαινόμενο.

Αποστέλλει εγκύκλιο (4) του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια προς «τους κατά την Επικράτειαν Εκτάκτους Επιτρόπους και Προσωρινούς Διοικητάς».

Στην εγκύκλιο επισημαίνεται ότι: «Πολλαχόθεν πληροφορούμεθα, ότι διάφοροι Ηγούμενοι Μοναστηρίων, άλλα μεν υποστατικά τούτων απηλλοτρίωσαν , και εκποιήσαντες, άλλα δε ενοικίασαν δια πολλά έτη εις διαφόρους. Τοιαύται πράξεις αντιβαίνουν εις τον Ιερόν σκοπόν, δια τον οποίον έγειναν τα αφιερώματα των Μοναστηρίων εν γένει, και υποκρύπτουσιν ιδιοτελείας αθεμίτους….».

Στον Κώδικα του Μοναστηριού (φύλλο 19) διαβάζουμε: « Έδωκεν ο τάδε χωράφια κομμάτια δύο, να τα τραφώσουν και ποιήσουν αυτά κλείσμα (5) και έχουν τριτάρικα (6)».

Στη σελίδα 125 γράφει ο Κώδικας: « ο παναγιώτης από τα γρεβενά γρόσια 5, «ο Ιωάννης από τα Γενιτζά γρόσια 10», «έγραψεν ο γεώργης από του Τρικάλου την επαρχίαν το όνομά του εις την πρόθεσιν γρόσια 5», «Ελθών προς ημάς ο κωνσταντής του στρατή από χωρίον πλωμάρι και αφιέρωσεν εις τον άγιον».

Στη σελίδα 111 του Κώδικα (το έτος 172) αναφέρεται: «ο μανώλης του παρασκευά μετά της συμβίας του αυτού μαρίας του κορέου και εκοινοβίασε εν τη ημετέρα μονή και αφιέρωσαν πάντα τα εαυτών κτήματα κοινητάτε και ακοίνητα άπερ ησίν υποκάτωθι γεγραμμένα. πρότον εκ της γυναικός μαρίας».

Το ζευγάρι των Σκυριανών, όπως αναγράφεται στον Κώδικα, δώρισε 3 σπίτια, 31 χωράφια, 2 αμπέλια, 1 κατούνα και 26 μελίσσια. Αυτή η δωρεά αμέσως μετά ακυρώθηκε.

Από αυτή την εγγραφή του Κώδικα, σχετικά με τη μεγάλη δωρεά, εξάγονται τα εξής συμπεράσματα.

1. Κάποιοι Σκυριανοί αποφάσιζαν να μονάσουν στο Μοναστήρι αφιερώνοντας ταυτόχρονα όλη την περιουσία τους.

2. Το δωρητήριο συντάσσεται μεταξύ των δωρητών και του Οικονόμου της Μονής μοναχού Ματθαίου, αλλά στο τέλος με άλλη γραφή και χρώματος μελάνι γράφονται τα εξής: «τα άνωθεν πράγματα τα έγραψεν ο γαίρω μαλαχίας»

3. Πιθανά οι δωρητές αργότερα συνειδητοποίησαν το μέγεθος της δωρεάς και το μετάνιωσαν.

4. Οι καλόγεροι σκόπιμα έγραψαν όλη την περιουσία των δωρητών για να την καρπωθούν μελλοντικά.

Ευτυχώς υπάρχουν κάποιοι, που γνωρίζουν τις ιεροσυλίες ηγουμένων και καλογέρων, οι οποίοι οικειοποιούνταν και πωλούσαν τις δωρεές προς όφελός τους. Είναι χαρακτηριστική η δωρεά και οι όροι που θέτει ο δωρητής «η παπαδιά του παπαδημήτρη», όπως αυτή αναγράφεται στη σελίδα 106 του Κώδικα του έτους 1706. «αφιερώνω και εγώ η παπαδιά του παπαδημήτρη το οσπήτι ης τον προβακά του αγίου γεωργίου και όποιος οικονόμος βουληθεί να το πουλήσι νάχη τον άγιον γεώργην αντήδικον….δίνω ακόμη εγώ η παπαδιά του παπαδημήτρη και το χοράφηό μου εις σηλήμνα πλησίον του Θεοδωρή, ακόμη και το χωράφη εις τον κάμπο μπλησίον αγίου γεωργίου και αν βουληθεί κανένας οικονόμος το άνωθε σπίτι να το πουλήσι νάχουνε τα πεδία να το πέρνουναι 1706». Η παπαδιά γνώριζε πολύ καλά, «εκ των έσω» τους ιερόσυλους καλογέρους που με αθέμιτη ιδιοτέλεια πωλούσαν τα ακίνητα, που αφιέρωναν οι πιστοί στο μοναστήρι.

Ο Κώδικας του Αγίου Γεωργίου αποτελεί σημαντική πηγή ιστορικών πληροφοριών. Στη σελίδα 104 (1706) γράφει: «Ευρισκόμεναις υποκείμενες δύο εκκλησίαις εις το μοναστήρι του αγίου γεωργίου, η παναγιά η σπηλιώτισα και η παναγιά η δχούνια….Οθεν δια το ασκανδάλιστον εβεβαιώσαμεν το παρόν δια τους μεταγενέστερους απρίλιος 1706...».

Με την πράξη αυτή διαπιστώνουμε ιστορικά ότι οι Ναοί της Παναγίας Σπηλιώτισσας και της Παναγίας στη Δχούνια ήταν ιδιοκτησία του Μοναστηριού μέχρι το 1706 και ότι στη συνέχεια διοικούνται από αδελφάτα.

Ιστορικό και ιδιαίτερο γεγονός για τη Σκύρο αποτέλεσε η επίσκεψη του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως το 1764. Ο Κώδικας στη σελίδα 158 γράφει: «1764 Ιουλίου 20 ήλθεν ο κύρ-Ιωαννίκιος πρώην Καρατζάς (7) χάριν προσκυνήσεως εις τον μεγαλομάρτυρα Γεώργιον»

Βρίσκουμε επίσης πολύτιμες πληροφορίες για Σκυριανά ονόματα, για τοπωνύμια και ονομασίες εκκλησιών της Σκύρου. Τοπωνύμια της εποχής εκείνης διασώζονται και σήμερα όπως, Στρογγύλι, Καλόμαστος, Ατζηπάς, Απιά, Μαλά κτλ. Επίσης μαθαίνουμε πως πολλές εκκλησίες της Σκύρου είχαν μεγάλες περιουσίες.

Στο 9ο και 10ο φύλλα του Κώδικα ( (κτηματολόγιο) αναφέρεται η πληροφορία του 13ου ή 14ου αι. ότι «Εις τα πηγαδάκια η κατίνα η λεγόμενη της άννης Ιωάννου της μαρκεζίνας (9)» ή «Έτερον εκεί πλησίον το κρατί νικόλας μιχαήλ της μαρκεζίνας».

Με την αναγραφή αυτή του Κώδικα μπορούμε να εξάγουμε δύο συμπεράσματα. Είτε πρόκειται για απογόνους της Μαρκεζίνας, κόρης του Ιερεμία Γκίζι, είτε να διατηρήθηκε στη Σκύρο το βαπτιστικό όνομα Μαρκεζίνα και να πρόκειται για κάποιες Σκυριανές μεταγενέστερης εποχής.

Με την ίδια αναγραφή διαπιστώνουμε και την εξής ιδιαιτερότητα στη Σκύρο. Υπήρχε η παράδοση τα παιδιά να παίρνουν το όνομα της μητέρας και όχι του πατέρα, όταν το μητρικό όνομα ήταν πιο χαρακτηριστικό ή η μητέρα προέρχονταν από γνωστή ή αρχοντική καταγωγή ή αν ο πατέρας πέθαινε πρόωρα.

Την ίδια αναγραφή στο 64ο φύλλο του Κώδικα έχομε και το έτος 1641, «Δίνω και η Άννα του Λεωνή και με το θέλημα του ανδρός μου του Ιωάννη Πεντεκάλη».

Η Νίκη Πέρδικα μας πληροφορεί ότι μέχρι τις μέρες της (1940) οι γυναίκες δεν άφηναν με το γάμο τους το πατρωνυμικό για να λάβουν το όνομα του συζύγου, αλλά εξακολουθούσαν και ύστερα από το γάμο τους να έχουν το όνομα του πατέρα τους (10).

Ο Άη-Γιώργης ο Σκυριανός, από τα μεσαιωνικά ακόμα χρόνια και μέχρι την επανάσταση του 1821, ήταν ξακουστός για τα θαύματά του σε όλο τον Ελληνισμό. Εκείνη την περίοδο πολλές χιλιάδες προσκυνητών από την κοντινή Εύβοια, τις πόλεις της Πελοποννήσου, της υπόλοιπης Ελλάδας, αλλά ακόμη και της Μικράς Ασίας, συνέρρεαν στη Σκύρο, για να προσκυνήσουν τον Άγιο και να προσφέρουν το τάμα τους.

Ο Νάρθηκας της Ιεράς Μονής (Φωτο)

Μετά το 1821, όταν το κέντρο του Ελληνισμού πήγε νοτιότερα και πιο κοντά στην πρωτεύουσα Αθήνα, τη θέση του πήρε η Παναγία Ευαγγελίστρια της Τήνου. Ο Άγιος Γεώργιος έμεινε τοπικός Άγιος της Σκύρου.

Η ιστορία του Άη-Γιώργη της Σκύρου είναι διανθισμένη με θρύλους και παραδόσεις. Του αποδίδονται πολλά θαύματα, καθώς και η σωτηρία της Σκύρου από πολλούς κινδύνους.

(Από το βιβλίο του Γεωργίου Κρίκα «Σκύρος: Η Ορθόδοξη

Χριστιανική Παράδοση και Λατρεία»)

Παραπομπές:

1. Λέγεται πως στα τάματα, δεσπόζει το μετάλλιο του πρώτου σύγχρονου Έλληνα Ολυμπιονίκη, του Σπύρου Λούη, το οποίο είχε υποσχεθεί στον Άγιο για τη βοήθειά του..

2. Ύδρα

3. (ιταλ. quarto): το ένα τέταρτο. Πηγή: Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος https://lexikolefkadas.gr/karto

4. Εγκύκλιος Κυβερνήτη Αίγινα 15 Μαΐου 1829

5. Κλειστό, περιφραγμένο

6. όταν κάποιος έδινε τα χωράφια του για σπάρσιμο για ορισμένο χρόνο που μπορούσε να ανανεωθεί. Τα μίσθωναν με διάφορους τρόπους, όπως μισακά (μισό ο νοικοκύρης, μισό ο σέμπρος) τριτακά (2 μέρη ο νοικοκύρης, 1 ο σέμπρος) ή και αναπεντάρικα (3 μέρη ο μισθωτής και 2 ο νοικοκύρης).Πηγή: Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος . https://lexikolefkadas.gr/tritarika

7. Κατά κόσμο I. Γ’, Καρατζάς (1700;– Χάλκη 1793). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Εξελέγη Πατριάρχης στις 26 Μαρτίου 1761. Η εκλογή του ήταν αντικείμενο έντονης διαφωνίας και διχασμού των Φαναριωτών. Φαίνεται ότι δεν ήταν πρόσωπο κοινής αποδοχής λόγω διοικητικών και οικονομικών ατασθαλιών που του αποδίδονταν, ενώ και η οθωμανική εξουσία τον θεωρούσε αναξιόπιστο και αφερέγγυο. Ως Πατριάρχης αντιμετώπισε με ψυχρότητα τον Ευγένιο Βούλγαρη.

8. Προηγείται του Κώδικα του έτους 1494

9. Κόρη του Ιερεμία, Γκίζι, νυμφεύθηκε τον υιό του Δόγη Γιάκοπο Τιέπολο και μελλοντικό Δόγη (1268–75), Λορέντσο Τιέπολο Ο Ιερεμίας Γκίζι (ιταλικά: Geremia Ghisi, Τζερεμία Γκίζι, πέθανε το 1243 ή το 1252) ήταν Ενετός ευγενής μέλος της Οικογένειας Γκίζι. Το 1207, μετά την Δ΄ Σταυροφορία, ο Ιερεμίας κατέλαβε τα Ελληνικά νησιά της Σκιάθου, της Σκοπέλου και της Σκύρου και κατέστη Άρχοντάς τους.

10. Νίκη Λ. Πέρδικα: «Σκύρος: Εντυπώσεις και περιγραφαί – Ιστορικά και λαογραφικά σημειώματα – ήθη και έθιμα – μνημεία του λόγου του λαού». Αθήναι, Τύποις Πυρσός (τ. 1), 1940. Σελ. 72