Ο ποιμενικός Θεός Πάνας στη Σκύρο

Λογική η λατρεία του θεού Πάνα, προστάτη των κτηνοτρόφων, στη Σκύρο

Αφού στη Σκύρο λατρεύονταν ο Εριούνιος^[1] Ερμής, ήταν φυσικό να λατρεύονταν ο ποιμενικός Θεός Πάνας.

Είναι απολύτως λογική η λατρεία του θεού Πάνα^[2], του θεού των βοσκών  και προστάτη των κτηνοτρόφων και των γεωργών, σ’ ένα νησί που η κτηνοτροφία ήταν στην αρχαιότητα και παραμένει και σήμερα σοβαρή απασχόληση και σημαντικός τομέας της οικονομίας της Σκύρου.

Από τους αρχαίους χρόνους, οι Σκυριανοί υπερηφανεύονταν, ότι μετά τα μάρμαρα,  η κτηνοτροφία αιγών και προβάτων^[3] ήταν το μόνο προϊόν του Νησιού.

Αρχαίοι παροιμιογράφοι φαίνεται να μιλάνε για την «αίγα» από τη Σκύρο (Αιξ Σκυρία)^[4]. Υπήρχε αρχαιοελληνική παροιμία γι’ αυτούς που σου κάνουν μια χάρη και μετά στο τονίζουν ή το καταστρέφουν που έλεγε: «αι γαρ κατά Σκύρον αίγες πολύ γάλα αφιείσαι, είτα ανατρέπουσιν το αγγείον». «κατσίκα που αφήνει πολύ γάλα και μετά κλωτσάει την καρδάρα με το γάλα και τη χύνει». 

Δεν είναι τυχαίο που τον θεό Πάνα αντικατέστησε ο χριστιανός Άγιος Μάμας, προστάτης των κτηνοτρόφων. Ο ναός του Αγίου Μάμα λέγεται ότι έχει χτιστεί στα ερείπια Ναού του Πάνα, όπου βρέθηκαν Ιωνικό γείσο^[5] με γεισίποδες^[6]. Πάνω από το Ναό υπάρχουν ενδείξεις προϊστορικού οικισμού^[7].

 

Το 1900 στις Τρείς Μπούκες, στα ερείπια του Ναού του Αγίου Φωκά, βρέθηκε μια μαρμάρινη επιτύμβια πλάκα με την επιγραφή^[8]:

ΟΝΗCΙΜΟC ΨΥΧΕΙ ΧΡΗΤΗ ΧΕΡΕ

(Ονήσιμος ψυχ(ή) χρη(σ)τή χ(αί)ρε)

Το εύρημα μαρτυρά ότι στη θέση αυτή υπήρχε αρχαιοελληνικός Ναός ή Ιερό αγνώστου θεού, αλλά πολύ πιθανόν θεού της θάλασσας.

Στο βορειοδυτικό μέρος του Βουνού βρίσκεται η πεδιάδα «Βουκολίνας»^[9]. Η φυσική κοιλότητα «Βουκολίνας» βρίσκεται περίπου 12 χιλιόμετρα νότια της Χώρας, κοντά στον οικισμό Νύφι, στη Σκύρο.

Ο Μάνος Φαλτάϊτς^[10] συσχετίζει τη λογική σχέση, που υπάρχει ανάμεσα σε δύο καταστάσεις (τοποθεσία και λατρεία θεότητας) και καταλήγει στο συμπέρασμα, πως τους πανάρχαιους χρόνους στην πεδιάδα υπήρχε οικισμός ή τόπος λατρείας αφιερωμένος στην προϊστορική θεότητα του θεοποιηθέντος βοδιού. Στους αρχαίους χρόνους σε πολλές τοποθεσίες δίνονταν ονομασίες προς τιμή θεοτήτων, ηρώων κτλ.

Ο Βουκολίων ήταν γιος του Πανός, που ανακάλυψε και δίδαξε στους ανθρώπους την τέχνη της βοσκής βοδιών.

Αφού λοιπόν ο «τραγοπόδαρος Θεός»  Πάνας, προστάτης των κτηνοτρόφων, των κυνηγών, των αλιέων και των ποιμένων, λατρευόταν στη Σκύρο, γιατί να μη λατρεύεται και ο γιός του Βουκολίνας;

Το βόδι^[11] (κυρίως ο αρσενικός ταύρος) λατρεύτηκε από την Πρώιμη εποχή του Χαλκού. Πολλές θεότητες εμφανίζονται με την μορφή ταύρου.

Στην αρχαία Ελλάδα ο ταύρος ήταν η ενσάρκωση, το σύμβολο ή το έμβλημα των θεών της δημιουργίας, οι οποίοι κατοικούσαν στον ουρανό ή σε ψηλές βουνοκορφές.

Σε όλους τους πολιτισμούς οι θεοί, οι πατέρες των θεών, δημιουργοί του κόσμου και του ουρανού, τα μάτια των οποίων ήταν ο ήλιος και η σελήνη, εμφανίζονταν με μορφή ταύρου.

Ίχνη από την λατρεία του ταύρου ανακαλύπτουμε και στην Παλαιά Διαθήκη, όπου υπάρχουν αναφορές στο άγαλμα του χρυσού βοδιού και στην καταστροφή του από τον Μωυσή στην έρημο του Σινά^[12].    

Οι αρχαίοι μύθοι είναι πλούσιοι σε ταυρόμορφες αναφορές. Ο Δίας κλέβει την Ευρώπη (εκδοχή της Μεγάλης Θεάς) και ζευγαρώνει μαζί της.    

Ο Δίας κλέβει την Ευρώπη (εκδοχή της Μεγάλης Θεάς) και ζευγαρώνει μαζί της. Με τον ταύρο σχετίζεται ο Ποσειδώνας ήδη από την εποχή της ακμής του μινωικού πολιτισμού, όταν έστειλε ταύρο ως σημάδι δύναμης και εξουσίας του Μίνωα.

Το βορειοανατολικό άκρο του λόφου Φούρκα^[13] αποκαλείται «Βοϊδόμαντρα». Σε ανασκαφές το 1918 του Μιχαήλ Δέφνερ βρέθηκαν τεμάχια αρχαίων αγγείων.

Αφού λοιπόν στον τότε αρχαίο γνωστό κόσμο λατρεύτηκε το βόδι (ταύρος ή αγελάδα), γιατί να μη λατρεύτηκε και στη Σκύρο;

Αποτελούν οι τοποθεσίες «Βουκολίνας» ή «Βοϊδόμαντρα» τόποι λατρείας αυτών των τοτεμικών στοιχείων;

Η προέλευση της ονοματολογίας των τοποθεσιών «Βουκολίνας» και «Βοϊδόμαντρα» έχει την απλούστερη μορφή. «Βουκολίνας» είναι ο τόπος βοσκής των βοδιών, όπως και «Βοϊδόμαντρα» ο περιφραγμένος ανοιχτός χώρος (μάντρα) για σταβλισμό των βοδιών (βουκόλος: ο βοσκός βοδιών).

Την τοτεμική θρησκεία^[14] αντικατέστησε η λατρεία του θεού Διονύσου, η οποία ήταν αρκετά διαδιδομένη στη Σκύρο.

(Από το βιβλίο του Γεωργίου Αχ. Κρίκα 

«Σκύρος: Η Ορθόδοξη Χριστιανική Παράδοση και Λατρεία»)

---

[1]Αυτός που σκορπά χαρά

[2] Θεότητα της άγριας φύσης, των βουνών, δασών και της γονιμότητας.  Προστάτης των κτηνοτρόφων και των γεωργών. Έγινε ακόλουθος του Διονύσου. και η λατρεία του επεκτάθηκε σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Έχει τη μορφή ανθρώπου με κέρατα κατσικιού,

[3] Σύμφωνα με στοιχεία των Υπηρεσιών του Δήμου Σκύρου (2012) στη Σκύρο βόσκουν 36.248 αιγοπρόβατα, από τα οποία τα 17.370 είναι πρόβατα και τα 18.878 κατσίκια. Το 44%  αυτού  του  κεφαλαίου,  δηλ.  15.848  αιγοπρόβατα,  βόσκουν  στους  μοναστηριακούς  βοσκότοπους  στις περιοχές Κοπρισές (8.444) και Μεγάλες Μάντρες (7.404).

[4] Ο Πίνδαρος επαίνεσε την αφθονία του γάλακτος τους.

[5] Το μέρος της στέγης ενός ναού ή σπιτιού που προεξέχει από τους κάθετους τοίχους του, με σκοπό να τους προφυλάξει από τα νερά της βροχής που ρέουν από τη στέγη.

[6] τα δοκάρια που τοποθετούνταν για να υποστηριχθεί το γείσο

[7] Μιχαήλ Δέφνερ: «Τοπωνυμία της Νήσου Σκύρου»

[8] «Histoire de l' ile de Skyros jusqu'en 1538», (Ιστορία της νήσου Σκύρου μέχρι το 1538) Paul Graindor, Paris 1906.

[9] Πρόκειται για μικρό εποχιακή μικρή λίμνη γλυκού νερού με αργιλώδη πυθμένα.. Η τροφοδοσία της γίνεται από τη λεκάνη απορροής και χρησιμοποιείται για πότισμα οικόσιτων ζώων Η παρουσία επιφανειακού νερού είναι εποχική. Ο υγρότοπος είναι απομονωμένος από τις κύριες ανθρώπινες δραστηριότητες. Η μόνη έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα στον υγρότοπο είναι αυτή της βοσκής..

[10] «ΣΚΥΡΟΣ:  Προϊστορικοί  Οικισμοί  και Λατρείες», Μάνου Φαλτάϊτς,  Αθήναι 1971

[11] Με την ονομασία βόδι, στην ευρύτερη έννοια, υποδηλώνονται το αρσενικό (ταύρος), το θηλυκό (αγελάδα), το πολύ νεαρό (μοσχάρι) και το νεαρό ζώο (δαμάλι). το βόδι είχε εξημερωθεί κι είχε χρησιμοποιηθεί για γεωργικές εργασίες στην υπηρεσία του αγρότη από την Πρώιμη εποχή του Χαλκού.

[12] Δευτερονόμιον 9,21 «καὶ τὴν ἁμαρτίαν ὑμῶν, ἣν ἐποιήσατε, τὸν μόσχον, ἔλαβον αὐτὸν καὶ κατέκαυσα αὐτὸν ἐν πυρὶ καὶ συνέκοψα αὐτὸν καταλέσας σφόδρα, ἕως οὗ ἐγένετο λεπτόν· καὶ ἐγένετο ὡσεὶ κονιορτός, καὶ ἔῤῥιψα τὸν κονιορτὸν εἰς τὸν χειμάῤῥουν τὸν καταβαίνοντα ἐκ τοῦ ὄρους».

Μετ. Δευτερονόμιον 9,21  «Αυτήν δε την μεγάλην αμαρτίαν που εκάματε, το είδωλον δηλαδή του χρυσού μόσχου που ανεκηρύξατε ως θεόν σας, εγώ το επήρα και τα μεν ξύλινα αυτού εξαρτήματα κατέκαυσα, το δε υπόλοιπον χρυσόν τμήμα το έκοψα εις μικρά κομμάτια, το άλεσα έως ότου έτινε λεπτότατη σκόνι, την οποίαν έρριψα στον χείμαρρον, που κατεβαίνει από το όρος Σινά».

[13] Λόφος νότια του Κάστρου. Στην κορυφή υπήρχε ο Ναός του Απόλλωνος και στην ανατολική κατωφέρεια προϊστορικό λατομείο.

[14] Η τοτεμική θρησκεία, βασιζόταν στα ζώα και στην μετατροπή από ζώο σε άνθρωπο και το αντίθετο! Τα στοιχεία της θρησκείας τους ήταν σχεδόν ίδια.