Η πανήγυρη της Μονής του Αγίου Γεωργίου

 

 

Ο Άγιος Γεώργιος είναι ταυτισμένος με τη Σκύρο και τους Σκυριανούς.

 

Με μεγάλη συμμετοχή και λαμπρότητα γίνεται το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου, του προστάτη Αγίου της Σκύρου. Είναι η μεγαλύτερη και λαμπρότερη γιορτή, για τους Σκυριανούς.

Η πανήγυρη της Μονής τελείται στη μνήμη του Αγίου Γεωργίου, σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο και πάντοτε μετά το Πάσχα. Η Μονή του Αγίου Γεωργίου, αν και ανήκει στη Λαύρα, δεν ακολουθεί το παλαιό ημερολόγιο, όπως συμβαίνει στο Άγιον Όρος, από λόγους σεβασμού στο εκκλησιαστικό παρελθόν και στους τοπικούς πληθυσμούς. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποδέχεται τη διατήρηση παλαιών συνηθειών,  ώστε το Άγιον Όρος να παραμείνει τόπος ασκήσεως της προσευχής. Η εφαρμογή αυτής της πρακτικής συντελεί στην πνευματική σχέση των τοπικών κοινωνιών με τα μετόχια, αλλά ανταποδίδεται και ο επιστρεφόμενος σεβασμός των Αθωνικών μοναστηριών στις κατά τόπους κοινωνίες. Οι προετοιμασίες της πανηγύρεως διαρκούν περίπου μία εβδομάδα και ξεκινούν με κωδωνοκρουσία, που δηλώνει την πρόσκληση του ηγουμένου-οικονόμου. Οι γυναίκες του χωριού συγκεντρώνονται οικειοθελώς και ασχολούνται με την καθαριότητα και τον ευπρεπισμό υπό την αυστηρή εποπτεία του ηγουμένου και των επιτρόπων της Μονής.  Την παραμονή της πανηγύρεως συγκροτείται ομάδα νέων, που αναλαμβάνει τη σφαγή των ζώων. Σύμφωνα με τοπικό και ισχυρό έθιμο, που συνεχίζεται από γενιά σε γενιά, κάθε βοσκός οφείλει να ονομάσει από τη γέννησή του ένα σφάγιο στον Άγιο, που προσφέρει για την πανήγυρη της Μονής. 

 

Την παραμονή, δεύτερη μέρα του Πάσχα, με την συμμετοχή όλων των κατοίκων του νησιού, γίνεται η μεταφορά των εικόνων στο Μετόχι. Τελείται ο Μεγάλος Εσπερινός. Μετά τον Εσπερινό επιστρέφουν στη μονή, με επικεφαλής την καταστόλιστη εικόνα.

«Την παραμονή της γιορτής τ’ Άη-Γιώργη, γυρίζοντας από τη λιτανεία κάτω στο χωριό, θα σταθούν όλος ο λαός με τους παπάδες και τις εικόνες γύρω από το πιθάρι, θα ρίξουν μέσα λίγο κρασί και θα διαβάσουν παράκληση. Αυτό το λένε, πως σταυρώνουν το κρασί. Σε λίγο, με τη χάρη τ’ Άη-Γιωργιού και με τη βοήθεια του κρασιού, που οι καλόγεροι χύνουν απ’ το μαγειρειό στον υπόγειο σωλήνα που φτάνει ως το πιθάρι, το κρασί φουσκώνει και αφρίζει και παίρνουν όλοι και πίνουν σαν αγίασμα και πηγαίνουν και στα σπίτια τους, για να πιούνε οι γέροι και οι άρρωστοι και γενικά όσοι για τον ένα ή τον άλλο λόγο δε μπόρεσαν να ρθούν»[1].                                                                               

Αφού τοποθετήσουν τις εικόνες στο τέμπλο, μοιράζεται και το φαγητό. Την νύχτα γίνεται αγρυπνία, όπου οι Σκυριανές συνήθιζαν να ψάλουν το τραγούδι του Αι-Γιώργη. 

 

Ανήμερα, μετά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας, γίνεται η λιτάνευση των εικόνων, μέσα στην πόλη, και στο τέλος επιστρέφουν στο μοναστήρι. Με την επιστροφή, οι κάτοικοι του νησιού έχουν ήδη προσφέρει τα σφάγιά τους, με του εθελοντές να έχουν μαγειρέψει και να μοιράζουν στην αυλή του μοναστηριού το σκυριανό κατσίκι στους πιστούς και άφθονο κρασί.

Στο πανηγύρι του πολιούχου της Σκύρου μπορεί να μαγειρευτούν μέχρι και εκατό κατσίκια, με οχτώ τσουβάλια ρύζι ή μανέστρα.

Ετοιμάζονται μέχρι και 1.000 μερίδες φαγητού. Τα κατσίκια είναι τάματα των κατοίκων προς τον Άγιο Γεώργιο. Το κρασί πάλι είναι δωρεές των κατοίκων.  Ανακατεύεται και παίρνει μια ιδιαίτερη γεύση.

 

Ο Άγιος Γεώργιος είναι ταυτισμένος με τη Σκύρο και τους Σκυριανούς.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, σε Ενετικά έγγραφα και χάρτες η Σκύρος, αναφέρεται σαν Isola San Giorgio (νησί του Αγίου Γεωργίου). Οι Σκυριανοί τον σέβονται και τον λατρεύουν, αλλά και τον φοβούνται. Η παράδοση λέει πως, όταν ο φόβος του Αγίου και η πίστη στα θαύματά του ήταν μεγαλύτερα, το κρασί στο πιθάρι, στη γιορτή του, άφριζε γρηγορότερα αν ο Άγιος είχε πολλά ταξίματα και ήταν ευχαριστημένος.  Αντίθετα το κρασί αργούσε να αφρίσει, αν τα δώρα των πιστών ήταν ανάξια λόγου. Προκαλώντας με την αργοπορία του νέα δώρα και νέα ταξίματα από τους  τρομοκρατημένους, για το θυμό του πιστούς[2]. 

Σύμφωνα με τον τοπικό θρύλο κάποτε οι Σκυριανοί, μετά την λιτανεία και επειδή οι καιρός δεν ήταν καλός, πήγαν να βάλουν την εικόνα μέσα στην εκκλησία, χωρίς να σταυρώσουν το κρασί. Τότε η εικόνα βάρυνε τόσο πολύ, που οι άνθρωποι που την κρατούσαν δεν μπόρεσαν να ανέβουν τα σκαλοπάτια. Αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στο πιθάρι. Σταύρωσαν το κρασί και αμέσως η εικόνα ικανοποιήθηκε και ελάφρυνε. Ο θρύλος λέει πως όταν βαραίνει η εικόνα σημαίνει ότι ο Άγιος είναι για κάποιο λόγο δυσαρεστημένος. Αυτό είναι ένα από τα συνηθισμένα «θαύματα» του Αγίου. Όταν η εικόνα περνάει μπροστά από κάποιον, που έταξε στον Άγιο και στη συνέχεια αθέτησε την υπόσχεσή του, τότε η εικόνα γίνεται ασήκωτη και σταματάει μπροστά στον παραβάτη και είναι αδύνατο να μετακινηθεί. Μόνο αν ο «αμαρτωλός» αναγνωρίσει το λάθος του και υποσχεθεί την επανόρθωσή του, τότε μόνο η εικόνα μετακινείται από μπροστά του  

Ο Γάλλος περιηγητής Tournefort γράφει πως όταν πήγε στη Σκύρο το 1702, την εικόνα του Αγίου στις λιτανείες την κρατούσε ένας τυφλός.

Έτσι, δε θα μπορούσε να πει κάποιος πώς την οδηγούσε ο άνθρωπος. Η εικόνα τραβούσε τον τυφλό μπρος στους οφειλέτες του Αγίου. Έπεφτε πάνω τους με ορμή, χτυπώντας τους αλύπητα, ώσπου να τους αναγκάσει να δώσουν το χρέος τους στον Αη Γιώργη. Ο Tournefort γράφει επίσης πως εκείνη την περίοδο στο Μοναστήρι βρίσκονταν 5 μοναχοί, οι οποίοι εξαπατούσαν τους κατοίκους «δια θαυματοποιών πράξεων». Θεωρούσε πως αυτός που κρατούσε την εικόνα δεν ήταν τυφλός, αλλά έπεφτε πάνα στους πιστούς «δήθεν ακουσίως». Οι αφοσιωμένοι πιστοί αποδέχονταν το θαύμα και δεν αντιδρούσαν. Φοβούνταν την «οργή του Αγίου».

 

  

Το φαινόμενο της καπηλείας των εικόνων του Αγίου Γεωργίου προκάλεσε ακόμα και την οργή του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κυρίλλου[3]. Το έτος 1755 στη σελίδα 127 ο Κώδικας γράφει: «αψνε (1755) του Ιουλίου ήλθεν γράμμα από τον Πατριάρχην τον Κύριλλον με δεσμόν φρικτόν, πλέον η αγίαις εικόνες να μην ταις ευγαίνουν, καθός ήταν συνήθεια από το παλαιόν και τα έβγαιναν. Ήλθεν και πρωτήτερα το αυτό έτη ο Άγιος Θηβών έξαρχος της μεγάλης Εκκλησίας δια βοήθιες και εκείνος άφησε δεσμόν να μην ταις ευγαίνουν και έστω εις ανθίμησιν πάντων ημάς»[4].

Το γεγονός συνέβη επί των ημερών του Επισκόπου Σκύρου Ιερεμία (1748-1755). Λόγω της απαγόρευσης λιτανείας των εικόνων ήρθε σε σύγκρουση με τους Σκυριανούς με αποτέλεσμα να παραιτηθεί την ίδια χρονιά 1755.

Δύο συμπεράσματα μπορούμε να εξάγουμε από αυτά τα γεγονότα. Πρώτα ότι το φαινόμενο της ιεροκαπηλείας των Καλογήρων πήρε ανεξέλεγκτες διαστάσεις, ώστε να αναγκαστεί ακόμα και ο ίδιος ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως να καταδικάσει την αγυρτεία των Καλογήρων.

Δεύτερον ότι οι Σκυριανοί, παρά το γεγονός της εξαπάτησής τους, δεν συμφωνούσαν με την κατάργηση της λιτάνευσης των εικόνων, φοβούμενοι  μην ασεβήσουν και επισύρουν την οργή του Άη-Γιώργη. Για τους απλούς Σκυριανούς η πίστη είναι βαθιά υπαρξιακή επιλογή και κανείς δεν μπορεί να την κρίνει. Δεν ισχύει το ίδιο με το εμπόριο πίστης και ελπίδας. 

Το δικαίωμα των ανθρώπων στην πίστη και στην ελπίδα είναι απόλυτα σεβαστό, γιατί έτσι αντλούν αναγκαία υπαρξιακή δύναμη. Ο καθένας έχει δικαίωμα στην πίστη. Είναι ένα δικαίωμα, που πρέπει να γίνεται σεβαστό. Αποτελεί δικαίωμα που βρίσκεται υπεράνω κριτικής. Είναι άλλο πράγμα αυτό και άλλο το εμπόριο της πίστης, της ελπίδας και των «θαυμάτων». Είναι άλλο πράγμα να προσπαθεί να στηρίξει τον άρρωστο μέσα από την πίστη – που είναι μεγάλο αποκούμπι – και άλλο να του «τάζει» θεραπεία.

Είναι άλλο πράγμα να στηρίξει τον πιστό στην αγωνία και τον πόνο του και άλλο αυτό να καταλήγει να τον εκμεταλλεύεται.

Είναι πρόβλημα με τον οποιοδήποτε αποπειράται στο όνομα της πίστης να έχει οικονομικά οφέλη αντί να δημιουργεί ένα χώρο πίστης, που να αποτελεί αποκούμπι των πιστών χριστιανών. Αυτά τα φαινόμενα δεν πρέπει να έχουν θέση στην Εκκλησία. Τέτοια εξαπάτηση και αγυρτεία, συνέβαινε μέχρι την πρώτη δεκαετία του 20ού αι.. Μέχρι τότε οι εύπιστοι κάτοικοι πίστευαν ότι το κρασί στο πιθάρι την εορτή του Αγίου Γεωργίου δεν εξαντλούνταν ποτέ, όσο και αν διανέμονταν[5].

 

Μία διαφορετική περίπτωση συνέβη πριν 10 χρόνια, από την παρέμβαση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κυρίλλου το 1745, όταν η συμπεριφορά των μοναχών προκάλεσε ακόμα και την οργή του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κυρίλλου, με τον ηγούμενο της Μονής Νεκτάριο. Στον Κώδικα το έτος 1745 (8 Σεπτεμβρίου) διαβάζουμε: «Οικονομέβοντος εγώ ο γερονεκτάριος από την πελοπόνισον από κατηλίκι βοστίτζας εκ κόμης ρασκαβή ευλέποντας όπου τα χωράφια να παίρνουν ολίγα εις το σπαρτώ επιδί τις και στη βουκολίνα να έχει το μετόχι χωράφι ολίγων περισόν όμως με το νάντω επλάκωνέτα νερό και εγίνονταν λίμνα τόχαν παρατήσει και φοτίζοντάς μου οσάν αμαρτωλόν ο άγιος ευγάλαμεν την αγίαν οικόνα μίαν ημέραν και μας έδειξεν ότι να σκάψωμεν ένα μπόγι σε δύο τόπους και εκεί θέλει ευρεθί χάσμα, όπου να πέρνει το νερό όλον και να το καταχθονιάζει…….»[6].

Εδώ αντιμετωπίζουμε ένα είδος Εικονομαντείας ή θαύματος. Το χωράφι στον Βουκολίνα, δωρεά στο Μοναστήρι πλημμύριζε.

Ο γέρων Νεκτάριος πήγε με την εικόνα του Αγίου, η οποία του υπέδειξε το σημείο, όπου θα σκάψει μία τρύπα, όσο το μπόι του ανθρώπου.

Εκεί θα βρει ένα υπόγειο κενό στο οποίο θα στραγγίζει το νερό. Έτσι και έγινε. Ο Άγιος έκανε το θαύμα του και το χωράφι σώθηκε. Ο Νεκτάριος ήταν ηγούμενος της Μονής Αγίου Γεωργίου από τον Αύγουστο 1757 μέχρι τον Αύγουστο 1763. Τότε οι Ηγούμενοι νοίκιαζαν τη Μονή και τα κτήματά της από τη Μονή της Μεγίστης Λαύρας. Η θητεία τους ήταν 6 χρόνια.

Πολλές είναι οι μικρές εκκλησίες όπου οι Σκυριανοί  εορτάζουν τον Άγιο, είτε σε στενό οικογενειακό κύκλο, είτε με   τη συμμετοχή λίγων συγγενών και φίλων. Η ιεροτελεστία  όμως  παραμένει η ίδια. Τελείται η Θεία Λειτουργία και μετά όλοι οι παραβρισκόμενοι θα κεραστούν ούζο, μεζέδες, κόλλυβα και διάφορα εδέσματα.

Όλα τα εξωκλήσια της υπαίθρου ανήκουν στους απλούστερους αρχιτεκτονικούς τύπους (μικρά μονόχωρα καμαροσκέπαστα ή κυρίως επίπεδα στεγασμένα κτίρια), που δεν διαθέτουν πολυτελή διακόσμηση. (π.χ. τοιχογραφίες). Στη Σκύρο σπάνια συναντούμε εκκλησίες να είναι ασυντήρητες και εγκαταλειμμένες. 

 

Στο οδοιπορικό αποτέλεσε εξαίρεση το μικρό γραφικό εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη στην απόκρημνη πλαγιά, ανατολικά του Κάστρου.

Δυστυχώς ο Ναός είναι παντελώς εγκαταλειμμένος και αποψιλωμένος, χωρίς ένα καντήλι και μια εικόνα του Αγίου.

Σήμερα αποτελεί φωλιά περιστεριών και διάφορων άγριων πουλιών. Είναι λυπηρό το φαινόμενο, που συναντά ο επισκέπτης.

Πρέπει να επισημανθεί ότι ο Ιερός  Ναός ανήκει  στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου και ότι ο Ναός με την 6505/293/02-02-1972 (ΦΕΚ 126/11-02-1972) Υπουργική απόφαση κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Σε  κίνδυνο κατάρρευσης (χρειάζονται άμεση επισκευή), βρίσκονται οι εκκλησίες της Γέννησης του Χριστού στο Απατσίνι (Σταυρός-Τρικολάινο), της Αγίας Τριάδας στην Αγιά, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Σταυρό. Για τις δύο τελευταίες άρχισαν εργασίες αποκατάστασης τα έτη 2021-2022.

Το καλοκαίρι του 2021 ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Σταυρό ανακαινίστηκε, ώστε κατέστη ασφαλής και λειτουργικός. Τις επισκευές του Ναού ανέλαβε και περάτωσε ο κύριος Κρινής. Για τον άλλο Ναό της Αγίας Τριάδας στην Αγιά άρχισαν από τις ιδιοκτήτριες, αδελφές Έφη και Γιώτα Δ. Νικολάου, εργασίες ανακαίνησης το φθινόπωρο του 2022.  

Γενικά, στο πέρασμα των αιώνων δεν επηρεάστηκε η κουλτούρα και ο πολιτισμός, που είναι γνώση της κοινωνίας και της ανθρώπινης ιστορίας. Ο ρόλος της θρησκείας  ήταν καθοριστικός στην εξέλιξη αυτή.

Δεν αρκεί ν’ ακολουθήσουμε την εξέλιξη των μεμονωμένων εκδηλώσεων (γλώσσα, θρησκεία, τέχνη, κ.λπ.), για να καταλάβουμε μια κοινωνία  και τις εκδηλώσεις της,  αλλά να διερευνήσουμε τους δεσμούς και τη δύναμη, που τις διατηρούν ενωμένες στο πέρασμα των αιώνων.

Η εσωτερική συνοχή και η δύναμη της πίστης είναι τα στοιχεία εκείνα, που κρατούν αναλλοίωτα τα έθιμα και τις παραδόσεις, στο πέρασμα των χρόνων, πολλές φορές κάτω  από αντίξοες συνθήκες.

---

[1] Νίκη Λ. Πέρδικα: «Σκύρος: Εντυπώσεις και περιγραφαί – Ιστορικά και λαογραφικά σημειώματα – ήθη και έθιμα – μνημεία του λόγου του λαού». Αθήναι, Τύποις Πυρσός (τ. 1), 1940.

[2]Νίκη Λ. Πέρδικα: «Σκύρος: Εντυπώσεις και περιγραφαί – Ιστορικά και λαογραφικά σημειώματα – ήθη και έθιμα – μνημεία του λόγου του λαού». Αθήναι, Τύποις Πυρσός (τ. 1), 1940.

[3] Ο Κύριλλος Ε΄ (κατά κόσμον Κωνσταντίνος Καράκαλλος) ήταν Οικουμενικός Πατριάρχης κατά τα έτη 1748-1751 και 1752-1757. Γεννήθηκε στη Δημητσάνα στα τέλη του 17ου αιώνα., Μαθήτευσε στη σχολή της µονής Φιλοσόφου στην ∆ηµητσάνα. Το 1715, κατά την επανακατάληψη της Πελοποννήσου από τους Οθωμανούς, ο Κύριλλος συνελήφθη και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη.

[4] Ο Κώδικας της Μονής του Αγίου Γεωργίου της Σκύρου και τα εξ αυτού συναγόμενα συμπεράσματα» Περιοδικό «Παρνασσός» τεύχος 32, 1990 

[5] «Η νήσος Σκύρος. Ιστορικόν Δοκίμιον από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς». Κωνσταντινίδης Μιχαήλ,  Τυπογραφείο Δ. Γ. Ευστρατίου,  Αθήνα 1901.

[6] Ο Κώδικας της Μονής του Αγίου Γεωργίου της Σκύρου και τα εξ αυτού συναγόμενα συμπεράσματα» Περιοδικό «Παρνασσός» τεύχος 32, 1990