Η Σκύρος μετά την επανάσταση του 1821

 

 Το 1830 η Σκύρος αναφέρεται ότι  συμμετέχει               στην ίδρυση του ελληνικού  κράτους

 

Το 1821 2.500 χιλιάδες πρόσφυγες από τις κατεστραμμένες Κυδωνιές (Αϊβαλί)[1] φτάνουν στη Σκύρο. Μέχρι το 1824 κατέφυγαν στη Σκύρο πάνω από 5.000 πρόσφυγες από πολλές περιοχές της Ελλάδας[2]. Πολλοί από τους πρόσφυγες (περίπου 500) θα εγκατασταθούν μόνιμα στη Σκύρο.

Mετά το 1824 oι πρόσφυγες μεταναστεύουν από τη Σκύρο στην ηπειρωτική Ελλάδα.[3] Είναι φανερό ότι με αυτά τα συνεχή κύματα    προσφύγων οι κάτοικοι και οι φυσικοί  πόροι του νησιού δέχονται μεγάλη πίεση.

Το 1821 το Νησί συμμετείχε στην ελληνική επανάσταση (1822-1826), είτε με τη θέληση του είτε με την βία, προσφέροντας οικονομική βοήθεια (ζώα και γεωργικά προϊόντα) και ναυτική βοήθεια.[4]

Την ίδια περίοδο υφίσταται λεηλασίες από έλληνες, αρβανίτες[5] οπλαρχηγούς και τους Λιάπηδες[6] που απειλούσαν και κατέστρεφαν (σφάζανε κοπάδια, τα βαρέλια με κρασί, έκαιγαν σπίτια και σοδειές) αν δεν τους έστελναν ό,τι  ζητούσαν.[7]

Κατά τον 18ο αιώνα υπήρξε ανάπτυξη κοινοτικών θεσμών και οικονομικής ζωής υπό την φροντίδα του ηγουμένου του μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου Νεοφύτου. Το 1830 η Σκύρος αναφέρεται ότι  συμμετέχει στην ίδρυση του ελληνικού  κράτους (άρθρο 2 του πρωτοκόλλου της 3ης Φεβρουαρίου 1830 της Διάσκεψης του Λονδίνου [8]και εντάσσεται στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος[9]. Στο πρωτόκολλο συγκεκριμένα αναφέρεται: «Η Ελλάς θέλει σχηματίσει εν κράτος ανεξάρτητον και θέλει χαίρει όλα τα δίκαια πολιτικά, διοικητικά και εμπορικά τα προσπεφυκότα εις εντελή  ανεξαρτησίαν....Θέλουν ανήκει ωσαύτως εις την Ελλάδα η νήσος Εύβοια  ολόκληρος , αι Δαιμονόνησοι,   η νήσος Σκύρος και αι  νήσοι, αι εγνωσμέναι το αρχαίον υπό το όνομα Κυκλάδες, συμπεριλαμβανομένης και της νήσου Αμοργού...Η Ελληνική Κυβέρνησις θέλει είναι μοναρχική και κληρονομική κατά τάξιν πρωτοτοκίας....».[10]

                                                            Χάρτης της  Ελλάδας το 1830
 

Μετά την επανάσταση του 1821 και μέχρι το 1830, για χρόνια οι κάτοικοι υποφέρουν από λεηλασίες ληστών και πειρατών ώσπου να ληφθούν μέτρα περιορισμού τους. Γι’ το λόγο αυτό - για περιπτώσεις πολιορκιών - στο κάστρο υπήρχαν δύο ιπποκίνητοι αλευρόμυλοι για το άλεσμα των σιτηρών[11]. 

Αυτοί που ασχολήθηκαν περισσότερο με την πειρατεία ήταν οι Κασιώτες, οι Ψαριανοί και οπλαρχηγοί καταγόμενοι από τη Μακεδονία και την Θεσσαλία (Ολύμπιοι).

Με τη πειρατεία ασχολήθηκαν ακόμα οι Μανιάτες, οι Σφακιανοί και πολλοί άλλοι, γιατί ήταν ο μόνος τρόπος επιβίωσης την εποχή εκείνη. Η κεντρική διοίκηση δεν είχε τη δύναμη να επιβάλει την τάξη και περιοριζόταν να εκδίδει εγκυκλίους.  Κυριότερες βάσεις των πειρατών ήταν η Γραμβούσα[12] και οι Βόρειες Σποράδες. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι, μόνο κατά τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 1827, είχαν λεηλατηθεί 81 πλοία.    

Οι Βόρειες Σποράδες υπέφεραν τα πάνδεινα, τόσο από τα στρατεύματα των Θεσσαλών και Μακεδόνων, όσο και από άλλους πειρατές.

Στις 17 Φεβρουαρίου 1828, ο Καποδίστριας απεύθυνε διαταγή προς τους οπλαρχηγούς των Σποράδων με την οποία τους κατέστησε σαφή την πρόθεση της κυβέρνησης για το ξεκαθάρισμα των νησιών. Στάλθηκε ο ελληνικός στόλος υπό τον ναύαρχο Μιαούλη στις Βόρειες Σποράδες, για να μεταφέρει στην Ελευσίνα τα Μακεδονο-Θεσσαλικά στρατεύματα, που μετά την εκστρατεία της Αταλάντης είχαν επιστρέψει ξανά στα καταφύγιά τους. Με αυτή την κίνηση, ο Καποδίστριας αξιοποίησε τους Μακεδόνες πολεμιστές, αλλά και περιόρισε την ανεξέλεγκτη πειρατεία που βασάνιζε την ευρύτερη περιοχή.

Όμως, στις 10 Μαίου 1828 κοινή αναφορά από τα νησιά Σκοπέλου, Σκύρου και Σκιάθου αναφέρει ότι, παρά την αποχώρηση πολλών οπλαρχηγών μετά τα μέτρα της κυβέρνησης Καποδίστρια, οι εναπομείναντες πειρατές τα εξουσιάζουν.

Πριν, στις 3 Μαρτίου 1828 οι ληστοπειρατές Μήτρος Λιακόπουλος, Γεώργιος Ζορμπάς και Σταύρος Βασιλείου, κούρσεψαν στο Στόμα Λιναριάς Σκύρου το εμπορικό πλοίο του Ρώσου υπηκόου Δήμητριου Κουντούρη.

Οι άτακτοι οπλαρχηγοί οι οποίοι διέπρατταν ληστείες και πειρατεία διέμεναν στα νησιά των Σποράδων με τις οικογένειές τους[13]. Το αρχείο της Ύδρας είναι γεμάτο από επιστολές προκρίτων των Σποράδων οι οποίοι διαμαρτύρονται για τα βάσανα τους από την συμπεριφορά των εποίκων οπλαρχηγών και ζητούν την επέμβαση της κεντρικής διοίκησης.

 

Στις 4 Ιουλίου 1828, ο Βασιλικός Δουμπιώτης κούρσεψε το πλοίο του Δημήτρη Κουναξή στην ερημονησίδα Σκυροπούλα και την επόμενη 5 Ιουλίου 1828, πειρατές αποβιβάστηκαν στη τοποθεσία Άγιος Φωκάς της Σκύρου, συνελήφθησαν από τους εκεί φρουρούς και οδηγήθηκαν ενώπιον του επάρχου Αναστασίου Λόντου. 

Στις 15 Αυγούστου 1828 ο έπαρχος Αναστάσιος Λόντος, με εντολή της Κυβέρνησης Καποδίστρια, έφτασε στη Σκύρο συνέλαβε την οικογένεια του Λακόπουλου,  κατάσχεσε τα πολλά και βαρύτιμα αντικείμενα του σπιτιού του και τη μετακίνησε στη Σκόπελο, φοβούμενος επίθεση του Λιακόπουλου για την απελευθέρωσή της.

Θα περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα και θα απαιτηθούν επίμονες κυβερνητικές   προσπάθειες και η ταυτόχρονη λήψη υπέρ των πειρατών ευεργετικών μέτρων, όταν θα κατατάσσονταν στα σώματα ασφαλείας, για να βρουν να νησιά των Βορείων Σποράδων την ηρεμία τους.

            Στις 13 Αυγούστου 1835 με Διάταγμα το Ελληνικό κράτος ιδρύει από μια τάξη Ελληνικού σχολείου στις πόλεις Άνδρο, Νάξο, Θήρα, Σκύρο, Υπάτη, Πραστό και Πύργο[14]. Σύμφωνα  με  το  διάταγμα αυτό,  οι  κοινότητες  ήταν  υποχρεωμένες  να προσφέρουν διδακτήρια  για τα σχολεία αυτά. Πηγές αναφέρουν πως στη Σκύρο υπήρξε ένα σχολείο το 1825, το οποίο λειτουργούσε με την φροντίδα του ηγουμένου Νεοφύτου της Μονής του Αγίου Γεωργίου[15]. Το πρώτο σχολείο σε ελεύθερο έδαφος λειτούργησε στην Τρίπολη έξι μήνες μετά την άλωση[16] υπό την φροντίδα του ηγουμένου του μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου Νεοφύτου.

Το 1837 αναγνωρίζεται σαν Δήμος Σκύρου (ΦΕΚ Παράρτημα 2/1837)

                                                         Ο τάφος του Ρούπερτ Μπρουκ
 

            To 1915 πέθανε στη Σκύρο, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο διάσημος Άγγλος ποιητής Ρούπερτ Μπρουκ.[17] Στη διάρκεια του ταξιδιού του πλοίου του προς Δαρδανέλια προσβήθηκε από οξεία δηλητηρίαση του αίματος (σήψη) και παρόλο που μεταφέρθηκε σε γαλλικό νοσοκομειακό πλοίο, αγκυροβολημένο στη Σκύρο , πέθανε στις 23 Απριλίου 1915. Παρόντες στην ταφή του Brooke το ίδιο βράδυ, ήταν οι φίλοι του, που υπηρετουσαν μαζί στο Αγγλικό Βασιλικό Πολεμικό Ναυτικό, Patrick Shaw-Stewart[18] και ο William Denis Browne[19]. Ο Denis Browne επέλεξε τον τόπο του τάφου του στη Σκύρο, γράφοντας: «... Κάθισα με τον Ρούπερτ. Στις 4 η ώρα έγινε ασθενέστερος και στις 4:46 πέθανε, με τον ήλιο να λάμπει όλη την καμπίνα του και το δροσερό θαλασσινό αεράκι που φυσάει μέσα από την πόρτα και τα σκιασμένα παράθυρα. Κανείς δεν θα μπορούσε να επιθυμούσε ένα πιο ήσυχο ή πιο ήρεμο τέλος απ’ ό, τι σε αυτόν τον όμορφο κόλπο, προστατευμένο από τα βουνά και αρωματικό με φασκόμηλο και θυμάρι»[20]. Είναι θαμμένος στη Σκύρο και ο τάφος του βρίσκεται στην τοποθεσία Τρείς Μπούκες. Στον τάφο του υπάρχει η επιτύμβια επιγραφή: «Εδώ βρίσκεται ένας υπηρέτης του Θεού, δεύτερος αξιωματικός του Βρετανικού Ναυτικού, ο οποίος  πέθανε για την απελευθέρωση της  Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους».

---

[1] Οι Κυδωνίες, με ελληνικό πληθυσμό 30.000 στις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης, ένα από τα σπουδαιότερα οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα του υπόδουλου Ελληνισμού, το δεύτερο μετά τη Σμύρνη στη Μικρά Ασία, καταστράφηκε από τουρκικό στρατό, που μπήκε στην πόλη στις 2 Ιουνίου 1821 για να εκδικηθεί για την πυρπόληση τουρκικού δίκροτου στις 27 Μαΐου στην Ερεσό.

[2] προέρχονταν από τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, την Κύμη (1,000), Εύβοια, τη Σάμο, τα Ψαρά (2,500), τη Λήμνο, τη Χίο και αρκετοί καλόγεροι από το Αγιο Ορος.

[3] Κωστής Αναστ. Κωνσταντινίδης Αθήνα 1988. «Η ληστεία και η πειρατεία στη Σκύρο, Σκιάθο και Σκόπελο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 μέχρι και της αντιβασιλείας του Όθωνα»

[4] Παπαγεωργίου 1909. «Ιστορία της Σκύρου από των αρχαιοτάτων χρόνων»

[5] Οι Αρβανίτες κατάγονται από πληθυσμούς οι οποίοι μετακινήθηκαν κυρίως στη νότια και κεντρική Ελλάδα από την σημερινή Αλβανία κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, ιδίως μεταξύ του 13ου και 16ου αιώνα λόγω διάφορων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών της εποχής.[3] Οι Αρβανίτες έπαιξαν σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της Eλληνικής Επανάστασης του 1821. Ωστόσο σε πηγές της εποχής "αρβανίτες" ονομάζονται και οι μουσουλμάνοι Αλβανοί που μάχονταν με την πλευρά του Οθωμανικού κράτους ή του Αλή Πασά ή και αυτόνομα ως ληστές (π.χ. βλ. δημοτικά τραγούδια συλλογής T. Kind[4]).

Αρβανίτες επίσης αποκαλούνταν διάφοροι χριστιανοί μισθοφόροι των Βαλκανίων ανεξαρτήτως εθνότητας.

[6] Οι φερόμενοι με την ονομασία Λιάπηδες, ή Λιάπιδες ήταν κάτοικοι της άλλοτε Λιαπουριάς.

Οι Λιάπηδες άρχισαν να αναφέρονται με την ονομασία αυτή σε γραπτά κείμενα κατά τον 14ο με 15ο αιώνα. Κατά την περίοδο αυτή φέρονται κάποιες φατρίες αυτών να κατήλθαν στον κυρίως ελλαδικό χώρο "συν γυναιξί και τέκνοις και κτήνεσι", όχι όμως ως πολέμιοι αλλά φιλικά διακείμενοι όπου και εγκαταστάθηκαν στις περιοχές Αττικής, Βοιωτίας, Εύβοιας και στη Πελοπόννησο και από εκεί στις Σπέτσες και την Ύδρα.

[7] Πέρδικα 1940. «κύρος.  Εντυπώσεις  και  περιγραφαί:  Ιστορικά  και  λαογραφικά  σημειώματα-ήθη  και  έθιμα-μνημεία του λόγου του λαού».

[8] Το Πρωτόκολλο της ανεξαρτησίας του Ελληνικού κράτους (γνωστό και ως Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830) υπογράφτηκε από τις Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία στις 3 Φεβρουαρίου του 1830. Ήταν η πρώτη επίσημη, διεθνής διπλωματική πράξη που αναγνώριζε την Ελλάδα ως κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος, το οποίο θα επεκτεινόταν νότια της συνοριακής γραμμής που όριζαν οι ποταμοί Αχελώος και Σπερχειός. Πρώτος κυβερνήτης του νεοσύστατου κράτους υπήρξε ο Ιωάννης Καποδίστριας. Ωστόσο στη Συνθήκη οριζόταν ότι πολίτευμα του ελληνικού κράτους θα ήταν η μοναρχία και έτσι για τη θέση του μονάρχη οι συμβαλλόμενες χώρες επέλεξαν τον πρίγκιπα Λεοπόλδο της Σαξονίας-Κόμπουρκ & Γκότα (μετέπειτα Βασιλιά του Βελγίου), ο οποίος δεν δέχτηκε. Στον θρόνο τελικά ανέβηκε ο μόλις 17χρονος πρίγκηπας Όθωνας των Βίττελσμπαχ της Βαυαρίας και σε αυτό συνέβαλε ο φανατικός φιλελληνισμός του πατέρα του Λουδοβίκου Α΄ της Βαυαρίας. Οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήταν απόλυτα σύμφωνες με την επιλογή, ιδιαίτερα η Μεγάλη Βρετανία έφερε εμπόδια.

[9] Δεσποτόπουλος 1975. «Η επανάσταση κατά το 1830».

[10] Διονύσιος Κόκκινος, Η ελληνική επανάστασις, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1974

[11] Κωστής Αναστ. Κωνσταντινίδης Αθήνα 1988. «Η ληστεία και η πειρατεία στη Σκύρο, Σκιάθο και Σκόπελο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 μέχρι και της αντιβασιλείας του Όθωνα».

[12] Γραμβούσα (από τα ιταλικά Garabusa ή Grabusa) είναι όνομα δύο μικρών νησιών της Κρήτης. Τα δύο νησιά (Ήμερη Γραμβούσα και Άγρια Γραμβούσα) βρίσκονται στο βορειοδυτικό τμήμα του Νομού Χανίων. Διοικητικά υπάγονται στο δήμο Κισσάμου.

[13] Ο Μαυροκορδάτος στις 13 Φεβρουαρίου 1828, υπέβαλλε στον Καποδίστρια έκθεση του στην οποία περιέγραφε την κατάσταση στις Βόρειες Σποράδες. Σύμφωνα με την έκθεση στα τρία νησιά των Βορείων Σποράδων υπήρχαν 2.500 άνδρες και 200 σχεδόν οικογένειες αυτών. Τα πλοία που υπήρχαν ήταν 80, από τα οποία μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν τα μισά.

[14] https://student.cc.uoc.gr/ Δευτεροβάθμια εκπαίδευση_Ελλαδα Βαλκάνια Ι

[15] αρχιμ.Καλλίστρατος-Οικονόμου, Κωνσταντίνος

   Ι. Μ. Αγίου Γεωργίου Σκύρου - μετόχιο της Μεγίστης Λαύρας (13ος-19ος αι.) (Αθήνα 2002).

[16] Την ίδρυσή του ανακοίνωσε η Πελοποννησιακή Γερουσία στις 16. 3. 1822. Στην ιδρυτική πράξη αναφέρεται «Σύσταση σχολείου. Η Πελοποννησιακή Γερουσία προκηρύττει ότι : Κάθε πεφωτισµένη Διοίκησις έχει χρέος να φροντίζει δια την ανατροφήν των πολιτών...»

[17] Άγγλος ποιητής, από τους πιο αξιόλογους των αρχών του 20ου αιώνα. Ο Ρούπερτ Τσόνερ Μπρουκ (Rupert Chawner Brooke) γεννήθηκε στο Ράγκμπι της Κεντρικής Αγγλίας στις 3 Αυγούστου 1887. Γόνος εύπορης και καλλιεργημένης οικογένειας, φοίτησε στο τοπικό σχολείο, όπου δίδασκε ο πατέρας του και διακρίθηκε τόσο για τις επιδόσεις του στα μαθήματα, όσο και ως παίκτης του ράγκμπι και του ποδοσφαίρου. Το 1906 γράφτηκε στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ για να σπουδάσει φιλολογία και απέκτησε πολλούς και πιστούς φίλους ως μέλος της σοσιαλιστικής «Φαβιανής Εταιρείας», αλλά και στην καλλιτεχνική «Ομάδα του Μπλούσμπερι», παρότι ανήκε σε διαφορετική λογοτεχνική συντροφιά, τους «Γεωργιανούς ποιητές». Η μοναδική του ομορφιά δεν άφηνε ασυγκίνητους άνδρες και γυναίκες. Ο σπουδαίος ιρλανδός ποιητής Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς τον χαρακτήρισε ως «τον ομορφότερο νεαρό άνδρα της Αγγλίας».

[18] Patrick Houston Shaw-Stewart (17 Αυγούστου 1888 - 30 Δεκεμβρίου 1917) ήταν μελετητής και ποιητής της εποχής του Edwardian που πέθανε στην ενεργό υπηρεσία ως διοικητής τάγματος του Βρετανικού κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Shaw-Stewart ήταν παρών στην ταφή του Μπρουκ στη Σκύρο και διέταξε το τάγμα του να πυροβολήσει. Του προκάλεσε μεγάλη θλίψη η παρουσία του στην κηδεία του νεαρού ποιητή στην Ελλάδα. Ενα από τα πιο γνωστά πολεμικά ποιήματα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου είναι  το Achilles in the Trench (ο Αχιλλέας στο Χαράκωμα)

[19] Ο William Charles Denis Browne (3 Νοεμβρίου 1888 - 4 Ιουνίου 1915), ήταν ένας βρετανός συνθέτης , πιανίστας , και μουσικός κριτικός των αρχών του 20ού αιώνα. Ήταν  στενός φίλος  του ποιητή Rupert Brooke.  Τοποθετήθηκαν  μαζί  στη Βρετανική Βασιλική Ναυτική Δύναμη λίγο μετά την εκδήλωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου . Ο Denis Browne σκοτώθηκε σε επιχείρηση  κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στη Χερσόνησο  της Καλλίπολης, λίγο μετά το θάνατο του Brooke.

[20] Blevins, Pamela (2000). "William Denis Browne (1888-1915)" . Μουσική Διεθνή