Τα πανηγύρια της Σκύρου
Οι κάτοικοι της Σκύρου από τους Βυζαντινούς χρόνους ένιωθαν την ανάγκη των κοινών συναθροίσεων και των κοινωνικών συναντήσεων. Αυτή η δυνατότητα δινόταν την ημέρα εορτασμού του Αγίου τους. Αυτή ήταν η μέρα, που είχαν την ευκαιρία να διασκεδάσουν και να βιώσουν τελετουργικά την ενότητά τους. Τρώνε όλοι μαζί, τραγουδούν και χορεύουν, επιβεβαιώνοντας έτσι τη συνοχή της κοινότητάς τους. Το θρησκευτικό συναίσθημα, η λειτουργία στη χάρη του Αγίου και το πανηγύρι που ακολουθεί για πολλούς αιώνες υπήρξαν στη Σκύρο οι μοναδικοί χώροι μαζικής συγκέντρωσης και ψυχαγωγίας.
Πάνω σε αυτές τις τελετουργίες δομήθηκαν η ζωή και οι συνήθειες των ανθρώπων. Αυτή η παράδοση, που χάνεται μέσα στους αιώνες, προσθέτει διάφορα εκφραστικά στοιχεία με αποτέλεσμα να γίνεται πιο ωραία και ευχάριστη η ζωή των ανθρώπων. Προσθέτει ένα κράμα πίστης και ψυχαγωγίας, που ανανεώνει το πνεύμα και τη δράση της ορθοδοξίας στη διαδρομή των αιώνων.
Οι εορτασμοί και τα πανηγύρια[1] αποτελούν σημαντικό κομμάτι του πολιτισμού της Σκύρου, καθώς πρόκειται για ένα νησί με έντονο το θρησκευτικό στοιχείο, όπως μαρτυρούν και οι πολυάριθμοι τόποι λατρείας των Αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Κατά τις περιόδους της κατοχής του Νησιού από τους Άραβες, τους Τούρκους, τους Ενετούς κτλ., η λατρεία μπορεί να χάνει τη λαμπρότητά της, αλλά παραμένει το λατρευτικό περιεχόμενο και η λατρεία προς τους Αγίους.
Σ’ αυτό το πολυτάραχο περιβάλλον οι εκκλησίες μεταφέρουν άσβεστη την παράδοση της ορθοδοξίας.
Τα πανηγύρια είναι κορυφαία στιγμή της κοινωνικής ζωής των νησιωτών, ενώ παράλληλα αποτελούν μοναδικό πυρήνα διαφύλαξης της πολιτισμικής ταυτότητας του νησιού, δημιουργώντας έτσι την προϋπόθεση, για τη διάσωσή της στο χρόνο.
Αποτελούν μία ξεχωριστή εμπειρία για τον επισκέπτη, καθώς διατηρούν ακόμα την αυθεντικότητά τους και τον ευλαβικό χαρακτήρα τους. Αποτελούν σπουδαίο κομμάτι του πολιτισμού και των παραδόσεων του Νησιού, καθώς περιλαμβάνουν μνήμες από παλιές εμπειρίες του είδους και τελετουργίες, που θα ήταν λάθος να τα δούμε απλώς σαν γιορτή ή ξεφάντωμα.
Το θρησκευτικό μέρος, τα έθιμα που συνδέονται με φάσεις της αγροτικής, κτηνοτροφικής ή κοινωνικής ζωής, ο χορός, το τραγούδι, το γλέντι και το φαγοπότι, τα κύρια συστατικά ενός πανηγυριού, έχουν μεγάλο ενδιαφέρον τόσο ως σύνολο, όσο και μεμονωμένα. Στη Σκύρο συντηρούνται όλες, με μικρές εξαιρέσεις, οι παλιές εκκλησίες μεταφέροντας άσβεστη την παράδοση της ορθοδοξίας, μέχρι τις μέρες μας.
Κάθε εκκλησία συντηρείται από πολλές οικογένειες, τους επιτρόπους, που είναι υπεύθυνοι για τον καθαρισμό και την προετοιμασία των εορτασμών.
Μέρες πριν, γίνεται κάλεσμα συγγενών φίλων και πιστών να πάνε στην εκκλησία, προκειμένου να βοηθήσουν στις εργασίες συντήρησης και φρεσκαρίσματος.
Παναγία Τεροτράπεζα: Θραύσμα στήλης και μέρος θρησκευτικού σκεύους, πιθανά κολυμπήθρα. Το ίδιο αντικείμενο υπάρχει και στους Ναούς των Αγίων Αναργύρων στο Κάστρο και στην Παναγία στα Φουρτούνια
Θα φροντίσουν για το παπά και τον ψάλτη, για τα σφαχτά, τα κρασιά, για τα πιάτα και τα ποτήρια, τα καζάνια, τα ξύλα για τη φωτιά, τη γεννήτρια για το φως κτλ.
Στο εσωτερικό του Ναού του Αγίου Αντρέα στην Καλαμίτσα διακρίνονται δύο εντοιχισμένες κολόνες από γρανίτη και μία άλλη ξεχωριστή στην είσοδο του κυρίως ναού από τον βοηθητικό χώρο. Στον Ναό του Αγίου Αντρέα υπάρχει πλήθος ερειπίων από κατασκευή πιθανά της Ρωμαϊκής εποχής
Οι πιστοί θα προσφέρουν στον Άγιο την εθελοντική τους εργασία, για να ζητήσουν τη θεία χάρη και την προστασία του Αγίου. Θα ασπρίσουν την εκκλησία και θα τη στολίσουν με λουλούδια. Θα πρέπει να αναφέρουμε πως με το πέρασμα του χρόνου η συμμετοχή όλο και λιγοστεύει. Πολλοί είναι σήμερα οι επίτροποι που προσλαμβάνουν εργάτες για το άσπρισμα, το καθάρισμα και τις επισκευές της εκκλησίας.
Η οικογένεια, της οποίας είναι η σειρά να είναι επίτροπος, έχει όλη τη χρονιά την εικόνα του Αγίου στο σπίτι της και την επιστρέφει την ημέρα της εορτής. Το ισχύον σύστημα των επιτρόπων είχε μεγάλη αξία, αφού ήταν η μοναδική στιγμή όπου οι διαφορετικές κοινωνικές τάξεις των Σκυριανών, άρχοντες και τσοπάνηδες, συνεργάζονταν και συνευρίσκονταν.
Τα πανηγύρια μετατρέπουν το καλοκαίρι, κύρια Ιούλιο - Αύγουστο, τη Σκύρο σε μια απέραντη γιορτή. Είναι γιορτές, που ο πιστός μπαίνει στο δίλημμα να επιλέξει την ίδια μέρα να πάει στο ένα ή το άλλο πανηγύρι.
Στο νησί τα πανηγύρια είναι κάτι το διαφορετικό.
Δεν έχουν το χαρακτήρα, που έχουν τα πανηγύρια στην Ηπειρωτική Ελλάδα. Δίνουν τη δυνατότητα να ζήσουν την παράδοση, τόσο οι ντόπιοι, όσο και οι επισκέπτες του Νησιού. Γίνονται την παραμονή το βράδυ.
Την επομένη, ανήμερα της γιορτής του Αγίου, σε μερικά ξωκκλήσια τελείται και η θεία λειτουργία. Μπορεί να σταθείτε τυχεροί και να παραβρεθείτε και στο «βάφτισμα», σε κάποιο από αυτά τα πανηγύρια, όπου κάποιος ντύνεται με άσπρα ρούχα και βουτάει σε μια εξωτερική σκάφη (μπανιέρα - λεκάνη), για να εξαγνιστεί. Συνήθως η διαδικασία έχει χιουμοριστικό χαρακτήρα.
Η καλοκαιρινή περίοδος κλείνει με τα μεγάλα πανηγύρια της Παναγίας της Λυμπιανής (8 Σεπτεμβρίου) και του Αη - Μάμα (2 Σεπτεμβρίου). Πολλοί Σκυριανοί επιστρέφουν στο νησί στις 19 Οκτωβρίου, για να προσευχηθούν και να γλεντήσουν στο πανηγύρι του Αη - Αρτέμη.
Θραύσματα κιόνων στη στέγη του Ναού του Αγίου Παντελεήμονα στην Ατσίπολη.
Η στήλη που βρίσκεται πάνω από το Ιερό Βήμα είναι ίδια με άλλη που βρίσκεται στο Ναό του Αγίου Χαραλάμπους στις Αβδέλλες
Η οργάνωση θρησκευτικών πανηγυριών είναι ένα έθιμο γνωστό και διαδεδομένο σε όλο το Αιγαίο. Μια θαυματουργή εικόνα, ένα εξωκλήσι ή μια φροντισμένη ολόλαμπρη εκκλησία, οι επίτροποι που οργανώνουν τη γιορτή, η λειτουργία και οι προσκυνητές με τα τάματα και τους άρτους και, τέλος, το γλέντι (φαγητό και ποτό για όλους τους παρευρισκόμενους) είναι τα στοιχεία των πανηγυριών, των οποίων διάφορες παραλλαγές συναντούμε σε όλα τα νησιά. Η ιδιαιτερότητα στη Σκύρο είναι ότι τα θρησκευτικά πανηγύρια οργανώνονται από τα «Αδελφάτα», μια ομάδα ανθρώπων που συμφωνούν να έχουν και να φροντίζουν μια εκκλησία. Το (εκκλησιαστικό) «αδελφάτο», ή «συντροφιλίκι», όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι ένας θεσμός που ενώνει άτομα διαφορετικών τάξεων, που συμφωνούν να έχουν και να φροντίζουν μια εκκλησία.
Οι αρχές του αδελφάτου τοποθετούνται πριν από αρκετούς αιώνες στην ιστορία του νησιού. Η δημιουργία ενός «αδελφάτου» συμπίπτει με την ίδρυση μιας εκκλησίας.
Κάτω δεξιά από το τέμπλο του Ναού της Γέννησης του Χριστού
στη Μεγάλη Στράτα διακρίνεται θραύσμα μαρμάρινης στήλη
και μαρμάρινη πλάκα που φέρει το όνομα «ΣΤΡΑΤΗΣ».
Οι εκκλησίες που γιορτάζουν τους χειμερινούς μήνες διαθέτουν μεγάλους βοηθητικούς χώρους με πάγκους, χώρο μαγειρέματος, τζάκι για να πραγματοποιηθεί το γλέντι των πιστών που προσέρχονται.
%20(1).jpg)
Την ευθύνη του εορτασμού έχουν τα «Αδελφάτα», οι εκκλησιαστικές επιτροπές (επίτροποι), οι οποίοι με βάση το κληρονομικό δίκαιο συνεχίζουν την παράδοση. Ο επίτροπος είναι μια τιμητική ιδιότητα για τους Σκυριανούς. Αυτοί έχουν το καθήκον να διατηρούν σε καλή κατάσταση την εκκλησία και να τη λειτουργούν τουλάχιστον μια φορά το χρόνο, ανήμερα της γιορτής του αγίου και να οργανώνουν το πανηγύρι.
Οι επίτροποι αναλαμβάνουν εκ περιτροπής κάθε δεύτερο χρόνο, αν οι επίτροποι είναι δύο (2), κάθε τρία χρόνια, αν οι επίτροποι είναι εξ (6) ή τρεις (3) επίτροποι, κάθε δέκα (10) χρόνια στα πολυπληθή αδελφάτα με τριάντα (30) επιτρόπους.
Για την προετοιμασία του ετήσιου εορτασμού της εκκλησίας, ο επίτροπος ή περισσότεροι αν είναι πολλοί είναι υπεύθυνοι για το τελετουργικό. Θα φροντίσουν για το παπά και τον ψάλτη, για τα σφαχτά, τα κρασιά, τα καζάνια, τα ξύλα για τη φωτιά, τη γεννήτρια για το φως και τόσα άλλα.
.jpg)
Τα πανηγύρια γίνονται την παραμονή της εορτής του Αγίου και σε κάποιες περιπτώσεις συνεχίζονται, ανήμερα της εορτής. Μετά τον Εσπερινό προσφέρονται ψητά κρέατα από τη ντόπια παραγωγή, που προσφέρουν στον Άγιο πολλοί κτηνοτρόφοι. Παρά τις κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές, τις κοινωνικές και ταξικές αντιθέσεις, γίνεται προσπάθεια να διατηρηθούν ανόθευτα τα ήθη, έθιμα και οι παραδόσεις της. Προσφέρονται ψητά κρέατα από τη ντόπια παραγωγή, που προσφέρουν στον Άγιο πολλοί κτηνοτρόφοι. Το ψητό συνοδεύεται κύρια με πιλάφι και κρασί. Παλιοί Σκυριανοί διηγούνται για την ομορφιά του πανηγυριού της Παναγίας της Σπηλιώτισσας και τους πολλούς πιστούς που προσέρχονταν.
Πολλά πανηγύρια χάνουν την αίγλη τους στο πέρασμα των χρόνων και οδηγούνται σε αδράνεια. Φεύγουν οι παλιοί κτήτορες και οι νεότεροι κληρονόμοι, είτε από αντικειμενικές δυσκολίες, είτε ακόμα και κληρονομικές διαφορές εγκαταλείπουν την παράδοση.
Το τελετουργικό και ο ιεραρχικός του χαρακτήρας σιγά-σιγά εκφυλίζονται, δίνοντας έδαφος στην αναψυχή, το γλέντι και προτεραιότητα στο φαγητό.
Ακόμα και τώρα, Σεπτέμβριο του 2022, που γράφονται οι τελευταίες γραμμές αυτού του βιβλίου, τα πανηγύρια της Παναγίας Λυμπιανής και του Αγίου Μάμα δεν είναι όπως τα προηγούμενα χρόνια.
Τα πανηγύρια στον Αη-Λια τον Ψ΄λέ και της Παναγίας της Σπηλιώτισσας έχουν αδρανοποιηθεί.
Πρέπει να πούμε όμως ότι σχεδόν όλες οι εκκλησίες λειτουργούν μία φορά το χρόνο στην γιορτή του Αγίου. Σε αυτές τελείται Εσπερινός ή Θεία λειτουργία με την συμμετοχή αρκετών πιστών κυρίως συγγενών ή οικογενειακών φίλων. Σαν πανηγύρια θεωρούνται, κύρια αυτά στα οποία προσφέρονται φαγητά (αρνί ή κατσίκι με πιλάφι), κρασί και σε κάποια, ανάλογα με τους επιτρόπους, ζωντανή μουσική.
Βέβαια, αυτό δεν αποτελεί μία ειδική περίπτωση αλλά γενικότερη κατάσταση. Η οικονομική κρίση, λένε, πως επηρεάζει τα πάντα.
Το πανηγύρι στον Αη – Αρτέμη Το εξωκλήσι με τους 30 επιτρόπους
Γιατί όμως; Τα παλαιότερα χρόνια οι άνθρωποι ευημερούσαν οικονομικά; Μήπως σήμερα πρέπει να αναζητήσουμε και αλλού τις αιτίες;
Η Νίκη Πέρδικα, Ελληνίδα και Σκυριανή στην καταγωγή λαογράφος, ποιήτρια και λογοτέχνης, πριν 83 χρόνια έγραψε:
«Πόσες και πόσες παραδόσεις και παράξενες περασμένες συνήθειες λείπουν σήμερα. Πόσες φεύγουν κάθε τόσο όταν φεύγουν οι γριούλες και οι γέροι, που ήταν προσηλωμένοι στους θρύλους και τις παραδόσεις; Θα ξεχαστούν μετά το θάνατό τους και θα σβήσουν ολοκληρωτικά περιφρονημένες από τους νεότερους, παραμερισμένες από την δήθεν πρόοδο και τον ψευτοπολιτισμό, που θα φέρει σε λίγα χρόνια τη λησμονιά στις συνήθειες και στις παραδόσεις, στις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες, μερικές από τις οποίες έχουν την αρχή τους σε παλαιότερα από τον Χριστιανισμό, ειδωλολατρικά έθιμα των αρχαίων Ελλήνων». Τόσα χρόνια μετά όλα αυτά είναι ακόμα επίκαιρα. Ο χρόνος τελειώνει.
Σήμερα, εξαιτίας της αστικοποίησης και του σύγχρονου τρόπου ζωής, επηρεάζεται το έθιμο. Σχετίζεται, μάλιστα, στενά με την οικονομική δραστηριότητα, μια και αφορά την καθημερινή ζωή του ανθρώπου και της οικογένειας. Η δύναμη της εξέλιξης έχει τις επιπτώσεις της και στην παράδοση. Έθιμα και παραδόσεις που γίνονταν μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, τώρα παρακμάζουν και χάνονται. Θα ήταν χρήσιμο να γνωρίζουμε για να καταλάβουμε την καθημερινότητα της κοινωνίας της Σκύρου παλαιότερα. Να θαυμάσουμε την δύναμη της ζωής και να αντιληφθούμε τα δώρα, αλλά και τις χαρές που μας στερεί η εξέλιξη. Είναι καθήκον όλων να διαφυλάξουμε τις παραδοσιακές αξίες. Είναι υποχρέωση, ιδιαίτερα των νέων του τόπου μας, να αναβιώσουν και να συνεχίσουν τα έθιμα των θρησκευτικών πανηγύρεων με τις σωστές προϋποθέσεις και με γνώμονα την αυθεντική έκφραση της παράδοσης με τις αρχέγονες καταβολές της.
Τα πανηγύρια που γίνονται καλοκαιρινούς μήνες, προσελκύουν το ενδιαφέρον πολλών επισκεπτών Ελλήνων και ξένων. Η συμμετοχή όμως των περισσοτέρων εξαντλείται στη διασκέδαση και στο φαγητό, αλλά όχι στο προσκύνημα. Σε παλαιότερους χρόνους, που δεν υπήρχαν αυτοκίνητα, οι προσκυνητές πήγαιναν με τα πόδια, στη γιορτή το απόγευμα της παραμονής και έφευγαν μετά τη θεία λειτουργία, ανήμερα της γιορτής.
Στα πανηγύρια γινόταν γλέντι, έπιναν, τραγουδούσαν και αργά το βράδυ κοιμούνταν έξω στον περίβολο της εκκλησίας, γιατί δεν υπήρχαν μεταφορικά μέσα, αλλά έπρεπε να μείνουν και στη Θεία Λειτουργία, την άλλη μέρα το πρωί. Στην πρωινή θεία λειτουργία, ανήμερα της εορτής, συμμετείχαν οι πιστοί, που διανυκτέρευαν εκεί με άλλους που θα ερχόταν το πρωί για το σκοπό αυτό. Μετά τη θεία λειτουργία προσφερόταν ξανά κάποιο φαγητό. Είναι λίγα τα εξωκλήσια, που έχουν πανηγύρι την παραμονή της εορτής του Αγίου, με τον εσπερινό, και συνεχίζουν την επόμενη μέρα, με τη Θεία Λειτουργία. Παλαιότερα στα πανηγύρια δινόταν η ευκαιρία της ελαχιστοποίησης των κοινωνικών στεγανών και της συναδέλφωσης, μιας και στον ιερό χώρο οι διακρίσεις αμβλύνονταν, καθώς και της διατήρησης των εθιμικών παραδόσεων. Στις μέρες μας, με την αλλοίωση του ήθους και της διαφορετικής ιεράρχησης των αξίων στη ζωή του ανθρώπου, ελλοχεύουν οι κίνδυνοι της εκτροπής και του εκφυλισμού σε κάθε τι παραδοσιακό. Η συμμετοχή στο «πανηγύρι» κινδυνεύει να χάσει τον θρησκευτικό της χαρακτήρα με την μετατροπή μιας κοινωνίας στηριγμένης σε μεγάλο βαθμό σε συγκεκριμένες θρησκευτικές αξίες και κανόνες σε μια κοινωνία κοσμική, άθρησκη, βασιζόμενη σε κοσμικές αξίες και θεσμούς.
[1] Τα σπουδαιότερα πανηγύρια της Σκύρου . (Η πρώτη ημερομηνία αφορά την παραμονή της εορτής)
1. 16 - 17 Ιανουαρίου: του Αγίου Αντωνίου, πανηγύρι στον Άγιο Αντώνη στις Μπάρες.
2. 10 Φεβρουαρίου: του Αγίου Χαραλάμπους, πανηγύρι στον Αη Χαράλαμπο στις Αβδέλλες.
3. 23 Απριλίου: του Αγίου Γεωργίου.
4. Ιούνιος: 50 μέρες μετά το Πάσχα: του Αγίου Πνεύματος, πανηγύρι στην Αγία Τριάδα στο Νύφι.
5. 19-20 Ιουλίου: του Προφήτη Ηλία Εσπερινός Θεία λειτουργία, πανηγύρι στον Αη Λιά τον Ψ’λέ
6. 19-20 Ιουλίου: του Προφήτη Ηλία, πανηγύρι στο Τραχύ, Αυλάκι.
7. 19 Ιουλίου: του Προφήτη Ηλία, πανηγύρι στις Μπάρες
8. 26 Ιουλίου: του Αγίου Ερμόλαου.
9. 26-27 Ιουλίου: του Αγίου Παντελεήμωνος, Εσπερινός, Θεία λειτουργία, πανηγύρι στο Τραχύ
10. 26-27 Ιουλίου: του Αγίου Παντελεήμωνος, Εσπερινός, Θεία λειτουργία, πανηγύρι στο Μάρμαρο
11. 5-6 Αυγούστου: Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Εσπερινός, Θεία λειτουργία, στο Σωτέρα.
12. 14-15 Αυγούστου: Κοιμήσεως Θεοτόκου. Εσπερινός, Θεία λειτουργία, στην Παναγία Μέγκλου
13. 16-17 Αυγούστου: του Αγίου Μύρωνος. Εσπερινός, Θεία λειτουργία, πανηγύρι στον Αη Μέρωνα
14. 28-29 Αυγούστου: Αποτομή κεφαλής Ιωάννου Προδρόμου. Εσπερινός, Θεία λειτουργία, πανηγύρι στον Αη Γιάννη Ψαρμός
15. 1-2 Σεπτεμβρίου: του Αγίου Μάμαντος. Εσπερινός, Θεία λειτουργία, πανηγύρι στον ‘Αη Μάμα
16. 7-8 Σεπτεμβρίου: Γενέσιον της Θεοτόκου, Εσπερινός, Θεία λειτουργία, στη Λυμπιανή
17. 7 Σεπτεμβρίου: Γενέσιον της Θεοτόκου, στα Μεσόχωρα Εσπερινός,
18. 8 Σεπτεμβρίου: Γενέσιον της Θεοτόκου. Θεία λειτουργία, πανηγύρι στην Παναγιά τη Σπηλιώτισσα.
19. 19-20 Οκτωβρίου: του Αγίου Αρτεμίου. Εσπερινός, Θεία λειτουργία, στον Αη Αρτέμη στο Βουνό
20. 25-26 Οκτωβρίου του Αγίου Δημητρίου. Εσπερινός, Θεία λειτουργία, πανηγύρι στη Μονή
21. 10-11 Νοεμβρίου. Του Αγίου Μηνά. Εσπερινός, Θεία λειτουργία, στον Αη Μ’νά στο Καλικρί.
22. 5-6 Δεκεμβρίου του Αγίου Νικολάου. Εσπερινός, Θεία λειτουργία, στον Αη Νικόλα στη Λιναριά.
23. 6 Δεκεμβρίου του Αγίου Νικολάου. Θεία λειτουργία, πανηγύρι στον Αη Νικόλα τον Αχλαδώνα.
24. 12 Δεκεμβρίου του Αγίου Σπυρίδωνος. Θεία λειτουργία, στον Αη Σπυρίδωνα στο Δάσος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου