Μύθοι[1] και Θρύλοι[2]
Η ίδρυση μιας εκκλησίας είναι συχνά αποτέλεσμα ενός θαύματος, ενός θαυμάσιου γεγονότος. Είναι αποτέλεσμα ενός ονείρου, ενός οράματος[8], ενός εκπληρωμένου τάματος, της αποκάλυψης μιας εικόνας.
Υπάρχουν διάφοροι μύθοι και παραδόσεις που περνούν από στόμα σε στόμα σε κάθε γενιά. Πολλοί Σκυριανοί διηγούνται ιστορίες, οράματα και όνειρα, που μοιάζουν σαν παραμύθια και κινούνται στη σφαίρα του φανταστικού και του μυστηρίου, αλλά να προέρχονται από καταστάσεις και βιώματα της πραγματικής ζωής και ανεξήγητα γεγονότα του καθημερινού βίου.
Όταν ο γέρο – Κωνσταντής (Κ.) διηγείται πως είδε ξύπνιος τον ίδιο τον Άγιο Αντώνιο ζωντανά μπροστά του με τη γενειάδα του και την μορφή του να του λέει, που θα βρει το παλιό Ιερό, όπου θα χτίσει την καινούργια εκκλησία, δημιουργεί έναν κόσμο που δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα, αλλά μπορεί να δείχνει στον συνομιλητή σαν πιθανός και αληθινός.
Είναι προϊόν μυθοπλαστικής φαντασίας, που συνδέεται με στοιχεία της λαϊκής παράδοσης; Σε τελική ανάλυση, είναι αληθινοί ή ψεύτικοι οι μυθοπλαστικοί κόσμοι;
ΠΑΝΑΓΙΑ ΛΥΜΠΙΑΝΗ
Είναι πολλές οι περιπτώσεις ανθρώπων που βλέπουν την Παναγία ή τον Άγιο στο όνειρό τους να τους υποδεικνύει πού θα βρούν την εικόνα, όπου αργότερα θα χτίσουν την εκκλησία.
Η αντίληψη ότι τα όνειρα περιέχουν προμηνύματα για τους ανθρώπους, ήταν δημοφιλής ακόμα από την αρχαιότητα. Στην ελληνική μυθολογία, πίσω από τα όνειρα βρίσκονταν ο Μορφέας και τα αδέρφια του οι Όνειροι που είχαν την ιδιότητα να διαμορφώνουν τα όνειρα και τα οράματα των ανθρώπων προκειμένου να μεταφέρουν τα μηνύματα των θεών στους θνητούς.
Η διαφορά των οραμάτων από τα όνειρα είναι ότι τα οράματα τα βλέπει κανείς όχι στον ύπνο του, αλλά ξύπνιος. Στα οράματα, δηλαδή, λειτουργούν τελείως οι αισθήσεις του ανθρώπου.
Πριν χτιστεί ο Άγιος Τρύφωνας, ο Άγιος παρουσιάστηκε σε τέσσερις διαφορετικές περιπτώσεις. Την πρώτη φορά τον είδε στον ύπνο της η κυρά – Αμέρισσα Λ. Της είπε «ελάτε να με χτίσετε, γιατί αλλιώς θα πάθετε μεγάλο κακό». Αυτή η προτροπή στα όνειρα πιστών, λέγεται και από άλλους Αγίους.
Η Αμέρισσα δεν άκουσε τον Άγιο, με αποτέλεσμα αργότερα να σκοτωθεί ο γιός της στον πόλεμο. Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση της γιαγιάς (Μπ.). Παράκουσε την εντολή του Αγίου και αργότερα σκοτώθηκε ο γιός της στον πόλεμο. Στην Ευμορφία από τα Ψαχνά, «ρητινοκαλλιεργητής» στο επάγγελμα, ο Άγιος είπε: «πάρε τη γειτόνισσα και πήγαινε να σηκώσεις το Ναό». Η Ευμορφία πήρε άλλη γυναίκα, αλλά δε βρήκε τίποτε. Ο Άγιος το βράδυ ήρθε ξανά στο όνειρό της και της είπε: «και να ξανάρθεις δε θα με βρεις. Είμαι πολύ βαθιά στη γη χωμένος». Η Ευμορφία φοβήθηκε, έφυγε από τη Σκύρο και δε γύρισε ξανά.
Προκειμένου να γίνει πιστευτό το θαύμα ο Άγιος εμφανίζεται ακόμα και τρείς φορές υποδεικνύοντας τη θέση, που θα χτιστεί η εκκλησία.
Στην περίπτωση αυτή ο Άγιος παρουσιάστηκε τρεις φορές στο όνειρο του γέρου (Β.). Τις δύο πρώτες παράκουσε, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ο γιός του και να αρρωστήσει η γυναίκα του.
Την Τρίτη του είπε: «Θα πάρεις, του είπε, τον (Κ.) και τον (Μ.Κ.) και θα σκάψετε (στις Κεραμ’τές). Θα βρείτε μια μωβ κολόνα και ένα κουτί με χρυσά νομίσματα». Πήγαν και άρχισαν να σκάβουν. Ο γέρο (Β.), πονηρά σκεπτόμενος, έστειλε τον (Κ.) να πάει στο Τριφάδι να φέρει νερό. Μετά έλυσε τον γάιδαρο του (Μ.Κ.) και επειδή ο γάιδαρος ήθελε ταίρι για ζευγάρωμα έτρεχε να το συναντήσει και ξοπίσω του έτρεχε ο (Μ.Κ.). Όταν ο (Β.) βρήκε το κουτί αυτό ήταν γεμάτο σαλιγκάρια. Πήρε δύο σαλιγκάρια μαζί του, αλλά όταν έφτασε σπίτι του εξαφανίστηκαν. Έτσι, τιμωρήθηκε από τον Άγιο.
.JPG)
Ο γέρο – Κωνσταντής Κ. (Κ.Κ.) διηγείται παραστατικά και με μεγάλη πειστικότητα και λέει: «είδα μπροστά μου όραμα τον ίδιο τον Άγιο Αντώνιο, όπως ακριβώς απεικονίζεται στις εικόνες, με τη γενειάδα του και το πρόσωπό του». Στη συνέχεια ακολούθησε ο εξής διάλογος.
Άγιος: «30 μέτρα από τον Αη – Λιά στις Μπάρες θα βρεις το Ιερό της παλιάς εκκλησίας. Χρήματα δε θα βρεις. Θα σε βοηθήσει ο κόσμος να τη φτειάξεις».
(Κ.Κ.): «Πήγα, συνεχίζει, στο μέρος. Ήταν ένας σωρός πέτρες. Έσκαψα, αλλά δε βρήκα τίποτε. Το ίδιο βράδυ ο Άγιος ήρθε στο όνειρό μου και μου λέει»:
Άγιος: «εκεί που ήσουν εκεί θα με βρεις».
(Κ.Κ.): «Πήγα με τον εκσκαφέα του (Θ.Γ.). Έσκαψε αλλά πάλι δε βρήκαμε τίποτε». Ο Άγιος παρουσιάστηκε ξανά στο όνειρό μου και μου υπέδειξε».
Άγιος: «Να πάτε ένα μέτρο προς το δρόμο»
(Κ.Κ.): «Μία βδομάδα μετά ο (Θ.Γ.) είδε στο όνειρό του ότι κάποιοι σκότωσαν το γιό του. Την άλλη μέρα το πρωί πήγαμε και τελικά βρήκαμε το Ιερό. Για το χτίσιμο της εκκλησίας, λέει ο (Κ.Κ.) δεν ξόδεψα καθόλου χρήματα. Ό,τι υπάρχει μέσα είναι δωρεές συγγενών, φίλων και άλλων Σκυριανών. Επαληθεύτηκαν τα λόγια του Αγίου».
Βλέπουμε πως και στην περίπτωση του (Κ.Κ.) ο Άγιος εμφανίζεται τρεις φορές στο όνειρό του και μπροστά του σαν όραμα για να του υποδείξει το ακριβές σημείο, που θα θεμελιώσει το Ναό.
Για την εύρεση μιας εικόνας της Παναγίας ή ενός άλλου Αγίου υπάρχουν πολλοί μύθοι και παραδόσεις στη Σκύρο. Όταν π.χ. ένας χριστιανός δει όνειρο 12 Αγίους πρέπει να χτιστεί Ναός των 12 Αποστόλων ή όταν δει κάποιον Μανώλη πρέπει να χτίσει Ναό του Χριστού. Ο Χριστός σπάνια εμφανίζεται στα όνειρα των χριστιανών.
Η πιο γνωστή παράδοση είναι η εύρεση της εικόνας του Αγίου Γεωργίου. Λένε πως ήρθε στη Σκύρο μοναχή της την εποχή που το Βυζάντιο κυριαρχούνταν από την διένεξη μεταξύ εικονολατρών και εικονομάχων [9].
Ήταν τότε, όπως λέει η παράδοση, την περίοδο της εικονομαχίας που οι χριστιανοί την έριξαν στη θάλασσα για να τη σώσουν από την οργή των διωκτών. Η εικόνα στάθηκε όρθια στο ταξίδι της, καταλήγοντας στη Σκύρο χωρίς να καταστραφεί από την οργή των διωκτών.
Σύμφωνα με την παράδοση, την έφεραν τα κύματα του Αιγαίου στις βραχώδεις ακτές της Σκύρου στη θέση Στεφανιά[10]. Τσοπάνηδες, που είχαν τα μαντριά τους πάνω στο Άρη, έβλεπαν κάθε βράδυ από μακριά μια λάμψη να λάμπει. Πήγαν και βρήκαν την εικόνα. Την πήραν και την έφεραν στο χωριό.
Άρχισαν να της χτίζουν ένα εκκλησάκι στα Περάματα[11]. Η εικόνα όμως έφευγε τα βράδυ και κάθε πρωί την εύρισκαν πάνω στο Κάστρο.
Άφησαν τότε το εκκλησάκι για μετόχι και έχτισαν πάνω στο Κάστρο τη μεγάλη εκκλησία και το Μοναστήρι[12].
Άλλη μια παρόμοια και αξιόλογη περίπτωση είναι η εύρεση της εικόνας της Παναγίας της Ελεημονήτριας. Ο μύθος έχει τις ρίζες του στην περίοδο της εικονομαχίας, όπως και του Αγίου Γεωργίου.
Ο «Κώδικας» της εκκλησίας μας μεταφέρει ότι την περίοδο 1610-1620[13] ζούσε στη Χώρα, σε σπίτι κοντά στην εκκλησία του Άγιου Μηνά, ένας μοναχός με το όνομα Θεόδουλος. Ένα βράδυ, τις ημέρες της μεγάλης τεσσαρακοστής, είδε την Παναγία στον ύπνο να του λέει: «Θεόδουλε εγέρθητι και μη κάθευδε[14]».
Ο Θεόδουλος ξαφνιάστηκε από το έντονο φώς και το κάλλος της Παναγίας νόμισε πως ήταν φάντασμα ή ο δαίμονας και άρχισε να ξορκίζει στο όνομα της Παναγίας της Θεοτόκου. Η Παναγία τον ηρέμησε και του είπε, όπως διηγείται ο Θεόδουλος στον Κώδικα: «Εν καιρώ της εικονομαχίας λαβών εις μοναχός δι’ εμού προτροπής ην είχε ευλάβειαν εικόνα της μορφής μου, έκρυπτεν αυτήν εις έν φρέαρ ξηρόν όπερ σήμερον πέλει[15] έμπλεον[16] πάσης ακαθαρσίας σκουπισμάτων και κόπρων. Δι’ ό και βουλομένη εμφανίσω αυτήν τοις φίλοις μου ευσεβέσι πάσι, θέλω δια σου να εμφανίσω αυτήν και δι’ αυτής να δοξασθώ εγώ και ο μονογενής μου υιός. Δια τούτο εγερθείς ακολούθει μοι»[17]. Έτσι, πήγαν και του έδειξε το μέρος.
Την επόμενη μέρα το πρωί ο Θεόδουλος πήρε κασμά και φτυάρι και πήγε στον τόπο, κοντά στο ρυάκι, που του υπέδειξε η Παναγία. Αφού καθάρισε τα διάφορα σκουπίδια, βρήκε δύο πέτρες κάτω από τις οποίες έβγαινε μία λάμψη και ευωδία, που ευωδίασε το ρυάκι και τους παριστάμενους. Μετακίνησε τις πέτρες και βρήκε την εικόνα της Παναγίας άθικτη, χωρίς ζημιές σαν να τη ζωγράφισε ο ζωγράφος εκείνη τη στιγμή.
Όταν οι κάτοικοι έμαθαν το γεγονός πήγαν να την προσκυνήσουν και αποφάσισαν να χτίσουν Ναό της Παναγίας. Συμβουλεύτηκαν τον τότε Επίσκοπο και τους Ιερείς και αποφάσισαν να αφιερωθεί ο Ναός στο όνομα της Ζωοδόχου Πηγής, επειδή η εικόνα εμφανίστηκε την εβδομάδα των Παθών του Χριστού και γιατί βρέθηκε μέσα στο πηγάδι.
Πέρα όμως από το μεταφυσικό τρόπο του μυστηρίου της εύρεσης της εικόνας του Αγίου, που είναι ένα ανεξήγητο φαινόμενο, θεωρούμενο ως «θαύμα», υπάρχουν κάποιες πιο λογικές και περισσότερο πειστικές εξηγήσεις, για αυτό που συμβαίνει.
Έτσι λέγεται ότι την εποχή των πειρατών στο Αιγαίο πολλοί χριστιανοί έκρυβαν τις εικόνες σε σπηλιές ή κάτω από πέτρες στα χωράφια τους.
Θραύσματα κιόνων στο Ναό των Ταξιαρχών στην Πλατεία Σαρούς
Πολλοί τσοπάνηδες είχαν μαζί τους στη μάντρα, όπου έμεναν για πολύ καιρό, μια εικόνα Αγίου για να προστατεύεται το κοπάδι από θεομηνίες και αρρώστιες. Πολλοί τις τοποθετούσαν σε σπηλιές, όπου είχαν το κονάκι τους. Το ίδιο έκαναν και οι αγρότες για να προστατεύονται οι ίδιοι και η σπορά τους. Στις δύο αυτές περιπτώσεις οι εικόνες παρέμειναν αζήτητες και βρίσκονταν «ως εκ θαύματος» μετά από πάρα πολλά χρόνια.
Ένας άλλος συνηθισμένος μύθος είναι να δει ο ιδρυτής μια περίεργη λάμψη, ένα θείο φως, που τον οδηγεί σε μια χαμένη εικόνα. Στον τόπο αυτό, που θεωρείται ιερός εφόσον «γέννησε» την εικόνα, κτίζεται η εκκλησία.
Σε μια άλλη περίπτωση ο ιδρυτής ονειρεύεται έναν Άγιο που του ζητά να κτίσει μια εκκλησία ή ένα συχωριανό του να τον προτρέπει να οικοδομήσει εκκλησία Αγίου, που είδε στο όνειρό του.
Ο Γιάννης (Ζ) έβλεπε τον συχωριανό του Στέλιο στα όνειρά του. Του έλεγε να κτίσει την εκκλησία του Αγίου Στυλιανού. Ένα βράδυ παρουσιάστηκε στο όνειρό του και ο ίδιος ο Άγιος.
Ο Γιάννης ήταν αρνητικός γιατί ο Άγιος Στυλιανός ήταν ένας Άγιος άγνωστος στο Νησί. Σιγά, λέει, μη βγάλω τον Άγιο Στυλιανό. Μια μέρα, μετά από καιρό, συνάντησε τον Στέλιο στα Γυρίσματα. Τότε ξαφνικά είδε μπροστά του όραμα τον Άγιο Στυλιανό. Έχτισε την εκκλησία του Αγίου Στυλιανού στις Αβδέλλες.
Η μαυροφορεμένη γυναίκα (συνήθως η Παναγία) παρουσιάζεται στα όνειρα πολλών πιστών με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Στους ιδρυτές της Παναγίας Λυμπιανής, της Παναγίας Αυτούμενες της Παναγίας Σπηλιώτισσας υπέδειξε το μέρος, όπου θα βρούν την εικόνα και θα χτίσουν την εκκλησία της
Θραύσμα κίονα στον περίβολο του Ναού Αγίου Νικολάου στον Αχλαδώνα
Πιθανά ο Ναός να είναι των μεσαιωνικών χρόνων (πριν το 1453).
Σε άλλες περιπτώσεις η Παναγία παρουσιάζεται στα όνειρα και ζητά χάρες.
Στη Μαρία (Ε) παρουσιάστηκε στο όνειρό της η Παναγία (Λυμπιανή) και της είπε να πάει να τη σηκώσει. Η Μαρία (Ε) πήγε στην εκκλησία και βρήκε την εικόνα πεσμένη στο δάπεδο.
Στο λόφο στον Κορέντη και σε χωράφι στον Κάμπο, κατά τη διάρκεια εργασιών, βρέθηκαν εικόνες των Αγίων. Σήμερα στη θέση τους βρίσκονται οι Ναοί των Τριών Ιεραρχών και της Αγίας Άννας.
Όταν ο (Μπ) γυρνούσε με το γιό του από την Ατσίτσα στο Χωριό εκτόξευε εναντίον του γιού του βρισιές, χυδαίες και ασεβείς προς τον Αη-Γιώργη, το Χριστό και άλλους Αγίους. Τότε ο Αη – Γιώργης στις Αφανές κατέβηκε σαν αστραπή από του Βουνό στο δρόμο και παρουσιάστηκε με το άλογό του μπροστά στον (Μπ). «Έχε χάρη του λέει που έχεις το παιδί, αλλιώς…». Από τότε ο (Μπ) σταμάτησε να βρίζει.
.JPG)
Η άλλη γνωστή περίπτωση είναι το τάμα[18], η εκπλήρωση του οποίου οδηγεί στο κτίσιμο μιας εκκλησίας. Κατά τη διάρκεια των χρόνων ύπαρξης της χριστιανικής θρησκείας στη Σκύρο παρατηρούμε τη μεγάλη αφοσίωση των κατοίκων στην εκκλησία.
Διακρίνουμε την αφοσίωσή τους στη χριστιανική πίστη και την ευλάβεια προς τα θεία, η οποία συνοδεύεται με τα Σκυριανά έθιμα και παραδόσεις, τις δοξασίες και τους θρύλους.
Αυτή η πίστη και ευλάβεια μπορεί να είναι απόρροια της ψυχικής αντίδρασης εναντίον των καθολικών Ενετών και Μωαμεθανών κατακτητών.
Μπορεί όμως να είναι αποτέλεσμα, άποψη που εκφράζουν παλιοί ερευνητές, του φόβου και της καταπίεσης που έζησαν οι Σκυριανοί από τους κατά καιρούς καλόγερους της Μονής του Αγίου Γεωργίου. Αυτή η καταπίεση εκφράστηκε και με το κωμικοτραγικό γεγονός να απαγορεύει ο ηγούμενος της Μονής να βόσκουν οι μέλισσες στα Μοναστηριακά κτήματα.
Στον Κώδικα του Μοναστηριού διαβάζουμε, πως οι καλόγεροι απαγόρευαν τα ζώα, αλλά ακόμα και τα μελίσσια, να βόσκουν στα κτήματα του Μοναστηριού.
Φοβέριζαν τους κατοίκους με δήμευση και κατάσχεση των ζώων τους, με αφορισμό και με το θυμό και την κατάρα του Άη-Γιώργη.
Είναι επίσης γνωστό ότι οι Σκυριανοί δε θέλουν να αγοράσουν κτήματα που οι ίδιοι προσέφεραν στον Άγιο Γεώργιο, γιατί φοβούνται την οργή του Αγίου, που μπορεί να τους οδηγήσει ακόμα και στο θάνατο. Αυτή τη φοβία την είχαν καλλιεργήσει οι ίδιοι οι καλόγεροι. Έλεγαν παλιά οι Σκυριανοί
«Ας μ’ αγαπά ο Άη – Γιώρ’ς τσ’ άς με μ’σά ο ΄κονόμος»
(Ας μ’ αγαπά ο Άη-Γιώργης και ας με μισεί ο οικονόμος της Μονής)
Χαρακτηριστικά για το ζήτημα αυτό η Νίκη Πέρδικα[19] γράφει: «Συχνά σκληροί και αχόρταγοι οι καλόγεροι τυραννούσαν τους Νησιώτες με την απληστία τους κι’ έγιναν πολλές φορές αιτία να αποδοθούν στον ίδιο τον Άγιο οι ιδιότητες των κακών λειτουργών του».
Γι’ αυτό οι Σκυριανοί έφτασαν στο σημείο να λένε:
«Ποιος είδεν Άγιο δίγνωμο, ωσάν τον Άη Γιώργη
Να παραδίνει χριστιανούς στα Τούρκικα τα χέρια»
Τέλος, στην ίδρυση μιας εκκλησίας μπορεί να παίξει ρόλο η διπλωματία και η σκοπιμότητα[20]. Το 1989 ο καλόγερος του Αγίου Γεωργίου, Μετοχίου της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους έχτισε την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη μέσα στις χορτονομές στο «Βουνό», ιδιοκτησία της Μεγίστης Λαύρας.
Αναφέρεται και σε άλλο κεφάλαιο ότι, ο Ναός το Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη του 16ου αι. στη θέση «Παγιά» κάτω από το Κάστρο, που είναι ιδιοκτησία της Μονής του Αγίου Γεωργίου, είναι εγκαταλειμμένος και σε πολύ κακή κατάσταση.
Παναγία Αυτούμενες. Διακρίνουμε στην Ωραία Πύλη μαρμάρινους κίονες.
Αριστερά και δεξιά της Ωραίας Πύλης παρατηρούμε θραύσματα κιονόκρανων παλαιότερου κτίσματος. Στην περιοχή σε αρχαιολογικές έρευνες ανακαλύφθηκαν αρχαία αντικείμενα. Υπήρχε οικισμός και πιθανά η εκκλησία χτίστηκε στα θεμέλια αρχαίου Ιερού και αργότερα πρωτοχριστιανικού Ναού.
Με τον ίδιο τρόπο, το 1993, έκτισε τον Αγίου Μόδεστου, που βρίσκεται επίσης μέσα στις χορτονομές του «Βουνού»[21]. Στους δύο Ναούς τοποθέτησε «αδελφούς» όλους τους τσοπάνηδες, που έχουν νοικιασμένες εκτάσεις του «Βουνού», για να βόσκουν τα κοπάδια.
Το όνομα του κτήτορα μιας εκκλησίας συνοδεύει πολλές φορές την εκκλησία και δημιουργεί τοπωνύμιο: ο Χριστός τ’ Αρκούδη, ο Χριστός του Λίπαρη κτλ. Αν ο κτήτορας το επιθυμεί, καλεί συγγενείς και φίλους να συμβάλουν στο κτίσιμο και την ίδρυση της εκκλησίας, καθώς και στη προίκισή της. Κύριος σκοπός κάθε δωρεάς, ανεξαρτήτως αξίας, όπως είναι η αιώνια μνημόνευση του ονόματος του δωρητή. Οι εκκλησίες ή οι «αδελφότητες» έχουν λάβει ιδιοκτησία γης, μέσω αφιερώσεων από τα πιστά μέλη της αδελφότητας ή από τους ιδιοκτήτες της οικογένειας της εκκλησίας.
Στην πραγματικότητα οι εκκλησίες/αδελφότητες μαζί με την επισκοπή, τα μοναστήρια και οι ευγενείς της Σκύρου, ήταν οι μεγαλύτεροι γαιοκτήμονες του νησιού[22].
Οι δωρεές μπορεί να είναι απλές όπως π.χ. η φωτοκαΐα[23] ή κάποιες εικόνες ή αντικείμενα για την εκκλησία. Μπορεί όμως να είναι και σημαντικά αφιερώματα όπως, σπίτια, ζώα, ελαιώνες, βοσκότοποι, ή δικαίωμα σε βοσκότοπους.
Πολλοί κτηνοτρόφοι έχουν μόνοι τους ή μαζί με άλλους τις δικές τους εκκλησίες. Είναι αναγκασμένοι να ζουν μακριά από το χωριό, κοντά στα κτήματα και τα κοπάδια τους. Ήθελαν να νιώθουν ζωντανή την παρουσία της προστασίας του Θεού και των Αγίων. Η εκκλησία εξυπηρετεί την ανάγκη της λατρείας και της προσευχής.
Ακόμα και στο πρόσφατο παρελθόν, τη δεκαετία του 1970, οι δυσκολίες παρέμειναν μεγάλες. Για να πάει κάποιος από το χωριό στο Τραχύ απαιτούσε ώρες. Η μετακίνηση γίνονταν με το μουλάρι, το γαϊδούρι ή και με τα πόδια.
Η δουλειά του κτηνοτρόφου είναι πολύ σκληρή και για να αντέξεις, πρέπει να την αγαπάς.
Ο Μανωλάκης Κουναδίνης είναι ένας από αυτούς (φωτογραφία σελ. 106). Ξυπνούσε μέσα στη νύχτα. Έτρωγε πρωινό (ντομάτα με τυρί στο τηγάνι), με δύο κούπες κρασί και τραγουδούσε το Σκυριανό σκοπό:
«Τ’ άστρι που βγαίνει την αυγή και το φεγγάρι μόνο
Αυτά τα δυό γνωρίζουνε τον ιδικό μου πόνο».
Ξεκινούσε, πριν ξημερώσει. Συναντούσε τους άλλους τσοπάνηδες και όλοι μαζί προχωρούσαν για το Τραχύ, τραγουδώντας το σκοπό της νύχτας:
«Γλυκοχαράζουν οι αυγές, ξυπνάτε μαυρομάτες
και ρίξετε τα δίχτυα σας να πιάσετε διαβάτες».
Ο Μανωλάκης θυμάται να κάνει αυτή τη δουλειά, από τότε που θυμάται και τον εαυτό του. Την έμαθε από παιδί, από τότε που βοηθούσε καθημερινά τον πατέρα του. Αγαπάει αυτή την δουλειά, παρά τις δυσκολίες της.
Είναι η ζωή του. Μεγάλωσε μέσα στα ζώα, και έμαθε να τα καταλαβαίνει, να τα αγαπάει και να επικοινωνεί μαζί τους. Δε θα μπορούσε παρά να ακολουθήσει το δύσκολο και ιδιαίτερο επάγγελμα του κτηνοτρόφου.
Ίσως η λέξη «επάγγελμα» να μην ταιριάζει απόλυτα, αφού η κτηνοτροφία δεν είναι μια απλή δουλειά, αλλά τρόπος ζωής. Γιατί αν δεν έχεις μεράκι, αν δεν αγαπάς αληθινά αυτό που κάνεις, τότε είσαι καταδικασμένος να αποτύχεις.
Δε γνωρίζει την έννοια του «ρεπό», δεν παίρνει άδειες, δεν αναπαύεται στην περίοδο των εορτών, πολλές ώρες δουλειάς. Η καθημερινότητα δεν αλλάζει γι’ αυτόν τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, το κατακαλόκαιρο ή το καταχείμωνο.
Βρίσκεται εκεί 365 ημέρες το χρόνο. Τα ζώα τον περιμένουν κάθε μέρα, κάθε πρωί, κάθε απόγευμα, κάθε βράδυ.
Μετά το γλέντι, ενώ όλοι θα ξεκουραστούν, αυτός θα πάρει το δρόμο για το βουνό. Δεν υπολογίζει τον καιρό ή την ώρα, στις τρείς το μεσημέρι ή στις τρείς τα χαράματα στο κρύο ή στη ζέστη, στο χιόνι ή στη βροχή, συνεχίζει ένα επάγγελμα, που κληροδοτείται από γενιά σε γενιά. Δύσκολη δουλειά, κουραστική. Ένας καθημερινός σκληρός αγώνας.
Οι συνθήκες διαβίωσης είναι πολύ σκληρές.
Ο Μανωλάκης Κουναδίνης με το κοπάδι του στου Ψαχρά
Το γάλα το παίρνει ο ίδιος από τα ζώα του (πρόβατα, κατσίκια), από το άρμεγμα πρωί – βράδυ, με τα χέρια του, στην μάντρα. Ο ίδιος θα παρασκευάσει το τυρί φέτα, τη μυζήθρα, το κεφαλοτύρι. Θα σπείρει τα χωράφια με κριθάρι, για να έχει τροφή για τα ζώα και θα καλλιεργήσει κηπευτικά, για τις ανάγκες διατροφής της οικογένειας.
Στις σχολικές αργίες κοντά στους γονείς πήγαιναν και τα παιδιά τους, για να προσφέρουν τη δική τους βοήθεια. Βοηθούσαν σε ελαφριές γεωργικές εργασίες, στη φύλαξη του κοπαδιού, για να μή προκαλέσει ζημιές σε καλλιέργειες κτλ. Την ώρα που τα υπόλοιπα παιδάκια στο χωριό έπαιζαν, τα παιδιά του κτηνοτρόφου έπρεπε να βοηθούν στις διάφορες εργασίες.
Την Ανάσταση του 1972 (δεν ήταν η πρώτη φορά) στην Παναγιά Αυτούμενες στα Ψαχρά (Γενέσιον της Θεοτόκου), που βρίσκεται δίπλα στο κονάκι του, κάλυψε ο ίδιος την έλλειψη ιερέα, και έψαλε, με θρησκευτική ευλάβεια, το «Χριστός Ανέστη».
Η χριστιανική ευλάβεια και ο σεβασμός προς τα θεία είναι βαθιά ριζωμένα στις καρδιές των παλιών Σκυριανών. Στο εκκλησίασμα βρίσκονταν η οικογένειά του, τα τέσσερα παιδιά και η κυρά - Μαριά, αλλά και η γειτονική και συγγενική οικογένεια του Φτούλη.
Η Αναστάσιμη ελπίδα είναι το θεμελιακό στοιχείο της δύναμης, για την αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής. Είναι η διαχρονική ανάγκη ριζώματος της πίστης για πνευματική, ψυχική και σωματική υγεία. Για οικογενειακή προκοπή, μια καλή σοδειά και ευλογημένο κοπάδι.
Στον τόπο, που ουσιαστικά έζησε και αγωνίστηκε όλη του τη ζωή με την πίστη του στον Θεό και την Παναγία ριζωμένη βαθιά στη ψυχή του, ανήγειρε στα Ψαχρά την εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή Τεροτράπεζα.
[1] Ο μύθος σύμφωνα με την ανθρωπολογική ερμηνεία του όρου είναι ιερή ή θρησκευτική αφήγηση της οποίας το περιεχόμενο σχετίζεται με την προέλευση ή τη δημιουργία φυσικών, υπερφυσικών ή πολιτιστικών φαινομένων. Στην καθομιλουμένη γλώσσα ο μύθος είναι φαντασία, κάτι που δεν θεωρείται αληθινό. Οι μελετητές της μυθολογίας, ωστόσο, δίνουν μια διαφορετική εξήγηση. Ο μύθος είναι ένα ιδιαίτερο είδος ιστορίας, που προσπαθεί να ερμηνεύσει κάποιες όψεις του κόσμου που μας περιβάλλει. Κάποιοι άλλοι προβάλλουν την άποψη πως οι μύθοι είναι ιστορίες για θεούς και άλλες υπερφυσικές υπάρξεις. Πηγή: https://el.wikipedia.org/
[2]Ο θρύλος είναι μια αφήγηση από ανθρώπινες ενέργειες που συχνά έχουν παραποιηθεί από τη λαϊκή φαντασία. Η λέξη αρχικά σήμαινε τον θόρυβο πολλών φωνών, ομιλιών και στη συνέχεια το γεγονός για το οποίο μιλούν όλοι. Όπως και οι άλλοι τύποι της λαϊκής φιλολογίας (παραμύθια, ανέκδοτα, κλπ.) έτσι και ο θρύλος αναπτύχθηκε με την προφορική παράδοση, από την οποία καμιά φορά τον απέσπασαν οι λογοτέχνες, προσδίδοντας του καλλιτεχνικές μορφές. Πηγή: https://el.wikipedia.org/
[8] Το όραμα είναι μια μορφή που λαμβάνει χώρα στη συνείδηση η οποία δεν απορρέει από τις αισθήσεις αλλά από τη φαντασία, ως προέκταση της βιωματικής εμπειρίας. Η μορφή του οράματος δεν περιορίζεται σε μία μόνο «αίσθηση» (όπως η όραση) και μπορεί να εμπεριέχει και πνευματικές ποιότητες όπως τα συναισθήματα..
[9] Ο όρος Εικονομαχία ξέσπασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά το μεγαλύτερο μέρος του 8ου και το πρώτο μισό του 9ου αιώνα, αναφορικά με τη λατρεία των χριστιανικών εικόνων..
[10] Με το όνομα αυτό υπάρχουν δύο θέσεις στο Βουνό. Η μία είναι του Κ’ναδίν η Στεφανιά (του Κουναδίνη η Στεφανιά) ανάμεσα στο Κοτσνάρι και Πατνιώτη και η άλλη Μακριά Στεφανιά στο Καλαμίσι. Πηγή: «Τοπωνυμικό της Σκύρου» Ναπ. Εμμ. Ξανθούλης – Αθήνα 1984
[11] Θέση στα Μαγαζιά μετά την Αγία Αικατερίνη και το πέρασμα του ποταμού Κηφισού, απ’ όπου αρχίζει ο μεγάλος κάμπος. Πηγή: «Τοπωνυμικό της Σκύρου» Ναπ. Εμμ. Ξανθούλης – Αθήνα 1984
[12] Νίκη Λ. Πέρδικα: «Σκύρος: Εντυπώσεις και περιγραφαί – Ιστορικά και λαογραφικά σημειώματα – ήθη και έθιμα – μνημεία του λόγου του λαού». Αθήναι, Τύποις Πυρσός (τ. 1), 1940.
[13] Οι «Θέσεις» της Παναγίας Ελεημονήτριας γράφτηκαν το έτος αωιη΄ (1818) από τον Ιερομόναχο Σεραφείμ αναφέρουν ότι: «Πρό χρόνων διακοσίων ευρεθείς εις μοναχός ονόματι Θεόδουλος…..»
[14] πλαγιάζω να κοιμηθώ, κοιμάμαι
[15] Είμαι, υπάρχει
[16] γεμάτος, πλήρης
[17] Κωνσταντίνος Φαλτάϊτς. «Η Παναγία η Ελεημονήτρια και
«Η Ιστορία της Εκκλησίας της Σκύρου», Βασίλειος Γ. Ατέσης, Έκδοσις «Εταιρείας Ευβοϊκών Σπουδών», Αθήναι 1961
[18] το τάξιμο, η υπόσχεση που δίνεται σε κάποια ανώτερη δύναμη, προκειμένου να μας εκπληρώσει μια επιθυμία μας
[19] Η Νίκη Πέρδικα Ελληνίδα εθνικίστρια λαογράφος, ποιήτρια και λογοτέχνης, γεννήθηκε το 1887 στην Αθήνα όπου και πέθανε το 1962. Η πατρική της οικογένεια κατάγονταν από το νησί της Νάξου. Η μητέρα της κατάγονταν από το Φανάρι της Κωνσταντινουπόλεως και ήταν το γένος Γεωργίου Αντωνιάδου. Η οικογένεια της μητέρας της στα χρόνια της Τουρκοκρατίας εγκαταστάθηκε κι έζησε για πολλά χρόνια στη Σκύρο. Θείος της ήταν ο Θαλής Αντωνιάδης, ένας από τους ιδρυτές της Θεολογικής Σχολής στη Χάλκης, νομικός και λογοτέχνης καθώς και Πρόεδρος του Φιλολογικού Ομίλου «Παρνασσός», ενώ η θεία της Αγαθονίκη Αντωνιάδου, που είχε γεννηθεί στη Σκύρο το 1854 και πέθανε στην Αθήνα το 1928, ήταν λογία και ποιήτρια. Διατέλεσε Αντιπρόεδρος στην Εθνική Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και Σύμβουλος στην «Εταιρεία Ευβοϊκών Μελετών». Ανήκε στο άτυπο κίνημα εθνικής πνευματικής αυτογνωσίας και δημιουργίας το οποίο αναπτύχθηκε στη δεκαετία του 1930, που συνεχίστηκε και μετά τον πόλεμο, στο οποίο εντάσσονται και οι Παντελής Πρεβελάκης, Δώρα Στράτου, Άγγελος και Εύα Σικελιανού, Λίνος Καρζής, Σίμων Καρράς, Κωνσταντίνος Παρθένης, Φώτης Κόντογλου, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Μοιράστηκε το όραμα της πνευματικής και πολιτιστικής αναγέννησης της Ελλάδος με τον Νίκο Καζαντζάκη και τον Κωστή Παλαμά. Πηγή: https://el.metapedia.org/wiki
[20] Κορνηλία Ζαρκιά
[21] Κορνηλία Ζαρκιά, 1995
[22] Φαλτάϊτς 1972
[23] η υπόσχεση ισόβιας προμήθειας λαδιού για τα καντήλια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου