Ιερά Μονή Απόδοσης Κοίμησης της Θεοτόκου – Σκυροπούλα

 

 

 

Ιερά Μονή Απόδοσης Κοίμησης της Θεοτόκου – Σκυροπούλα[1].

 Το νησί έχει τρεις λόφους, ο υψηλότερος είναι 188 μέτρα. Σε έναν από τους λόφους βρίσκεται η Ιερά Μονή Απόδοσης Κοίμησης της Θεοτόκου. Κοντά στην εκκλησία, βρίσκεται επίσης μία από τις δύο πηγές νερού του νησιού, και η οποία κάποτε χρησιμοποιούνταν από τους βοσκούς που ζούσαν στο νησί.

Στη Σκυροπούλα, εκτός από τον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, υπάρχουν υπολείμματα μεσαιωνικού πύργου[2]. Η παράδοση λέει, πως τους Βυζαντινούς χρόνους μαζί με τη φρουρά του ζούσε ο διοικητής με τη γυναίκα του Ειρήνη. Κάποτε, που ο διοικητής έλειπε στην Κωνσταντινούπολη, βρέθηκε στο νησί ένας ναυαγός, τον οποίο η Ειρήνη περιέθαλψε.

Όταν επέστρεψε ο διοικητής σύζυγος, νομίζοντας ότι η γυναίκα του τον απάτησε με τον ναυαγό, την εξόρισε στο γειτονικό ξερονήσι Ρήνεια, χωρίς φαγητό και νερό. Η Ειρήνη πέθανε εκεί και γι’ αυτό το νησί πήρε το όνομά της Ειρήνη>Ρήνεια.

Ο Ναός της Παναγίας είναι χτισμένος σε μια από τις τρεις κορφές του νησιού, η οποία κάπως ήρεμη και προστατευόμενη από του ανέμους.. Το 1988, που έχουμε σχετική αναφορά, το καθολικό του Ησυχαστηρίου της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι σε σχετικά καλή κατάσταση[3].

Στις 25 Μαρτίου του 1774 συντελείται ένα κοινωνικό γεγονός για τη Σκύρο και τους κατοίκους της. Όλοι οι  κάτοικοι και οι παράγοντες του Νησιού, με επικεφαλής τον τότε Επίσκοπο Σκύρου Ιωάσαφ,  (1767-1797) ξεπροβοδίζουν τον μοναχό Αθανάσιο[4] στον δύσκολο δρόμο του μοναχισμού.

 Γι' αυτό το σκοπό του παραχωρούν[5] στις  25 Μαρτίου 1774 την ερημονησίδα Σκυροπούλα, τόπο άνυδρο, πετρώδη και ακατοίκητο. Γράφουν στο δωρητήριο: «...ήτον από κατά βολής κόσμου παντέρημον, ακατοίκητον τελείως και άνυδρον. όλων πετρώδης, από του αιώνος. ούτε ποιμήν προβάτων ούτε ζεύγη βοών εγεώργησαν εις αυτώ, ούτε καρποφορίαν τινάς εξ αυτού ελαβεν πούποτε...»[6]

 

 

Το δωρητήριο των Σκυριανού Λαού στον Μοναχό Αθανάσιο

με ημερομηνία 25 Μαρτίου 1774. Υπάρχουν 12 υπογραφές.

Ο χρόνος έναρξης των εργασιών, σύμφωνα και με τον κώδικα είναι 1764 ή 1766

Το δωρητήριο των Σκυριανού Λαού στον Μοναχό Αθανάσιο

με ημερομηνία 25 Μαρτίου 1774

Δεν υπάρχουν στοιχεία για τον μοναχό Αθανάσιο. Από τους κώδικες της μονής φαίνεται ότι ήταν γέρος στην ηλικία και είναι πολύ πιθανό να πέθανε στη Σκυροπούλα. Τελευταία εγγραφή στον Κώδικα αναφέρεται το έτος 1776. Από τον Κώδικα της Μονής προκύπτει ότι ο μοναχός Αθανάσιος ασκητεύει στη Σκυροπούλα από το 1766, οκτώ χρόνια νωρίτερα τη σύνταξη του δωρητηρίου.

Στον Κώδικα αναγράφεται ότι στα «1767 εθεμεληώθη η εκκλησίαν» και «1767 μαγίου εγγενειάσθη η εκκλησίαν», που την αφιέρωσε στη μνήμη της Κοίμησης της Θεοτόκου. Στο δωρητήριο (φωτογραφία) αναγράφεται ότι: η δε αρχή της οικοδομής του ιερού μοναστηρίου ήρξατο 1764»

 

 Το εσωτερικό του Ναού της Παναγίας Σκυροπούλας.

Ο τρούλος έχει καταρρεύσει.

 

Η Ιερά Μονή θα ανακηρυχθεί «Πατριαρχική, Σταυροπηγιακή Μονή[7]». Επομένως ο ναός αρχίζει να χτίζεται το 1764, πριν από την άφιξη του Επισκόπου Σκύρου Ιωάσαφ.

 

 Το Ιερό Βήμα με την αυτοσχέδια Αγία Τράπεζα

 

Μετά την άφιξη του Αθανασίου στη Σκυροπούλα, το 1767 πηγαίνει στη Σκυροπούλα ο γέρο Γρηγόριος ο Τηνιακός, ο οποίος καταγόταν από την Τήνο, και συγκατοικεί με τον Αθανάσιο. Σε άλλο σημείο του Κώδικα αναγράφεται ότι πήγε το 1766[8].

Στη Σκυροπούλα μαζί με τους δύο μοναχούς βρίσκονταν και άλλοι, που βοηθούσαν το έργο του Αθανασίου. Εργάστηκαν σκληρά για τις οικοδομικές εργασίες και άλλες γεωργικές, κτηνοτροφικές εργασίες.

Με κόπους και έξοδα μετέτρεψαν τον ακατοίκητο και άγριο τόπο σε ήμερο και καλλιεργήσιμο.

 

Φωτογραφία της Μονής Κοίμησης της Θεοτόκου στη Σκυροπούλα σε παρελθόντα χρόνο, το 1988, πριν την κατάρρευση του τρούλου. Τότε ο Ναός θα μπορούσε να σωθεί. Μερικά χρόνια αργότερα το Νησί θα πουληθεί. Ένα πολύ μικρό μέρος των χρημάτων θα μπορούσε να διατεθεί για την αναστήλωσή του.

Δυστυχώς αυτό δεν έγινε και ο Ναός άρχισε σιγά – σιγά να καταρρέει.

 

Οι Σκυριανοί εκτίμησαν αυτή την προσπάθεια και τον μόχθο των μοναχών και τους παρακίνησαν μέσα από το δωρητήριο γράφοντας: «...να βγάλη και μπουγιουρντή[9] από τόν καπουδάν πασά[10] πρός σύστασιν της νήσου και αγίας μονής ταύτης, ίνα μή εξ ενεργείας του μισοκάλου εχθρού κινιθή τινάς εξ ημών και ενοχλήσει αυτών, μετά ταύτα δε και εις την μεγάλην έκκλησίαν[11] πηγενάμενος, το έγραψεν εις τον κόντηκα του Πατριαρχείου, να λέγεται και παρά πάντων να ακούεται σταυροπηγιακόν δίδοντας δύο οκάδας κερί κατά το σύνηθες τον κάθε χρόνον[12]. διό ήμείς άπαντες μικροί τε και μεγάλοι ύποσχόμεθα και βεβαιόνωμεν ότι να είναι ανενόχλητος από την ψιλήν και άπασαν την καρποφορίαν του νησίου, ανεπηρέαστοι και ασύδοτοι από παντός πράγματος και διαβήματος πάντες οι εν τη νήσω ταύτη οικοϋντες μοναχοί, ούτε η κατά καιρούς Καντζελαρία μας, ούτε παρ' ημών ούτε εξ ημών των μεταγενεστέρων ούτε από τον κατά κερούς ημών επίσκοπον, τανυν και μετά ταύτα και εις αιώνα τον απαντια. αμήν. η δε αρχή της οικοδομής του ιερού μοναστηρίου ήρξατο 1764»

 

 Κτητορική εντοιχισμένη υπέρθυρη επιγραφή

 

Δε γνωρίζουμε ούτε το  χρόνο της γέννησης ούτε το χρόνο του θανάτου του Αθανασίου. Από τις λίγες εγγραφές που μας άφησε στον Κώδικά του, που μοιάζουν περισσότερο με διαθήκη ή παροχή συμβουλών για τους διαδόχους του, μπορούμε να βγάλουμε κάποια ασφαλή συμπεράσματα.

Ο μοναχός Αθανάσιος εγκαταστάθηκε στην ερημονησίδα Σκυροπούλα πριν από το έτος 1766, μάλλον το 1764. Από τον ίδιο μαθαίνουμε ότι αυτοαποκαλείται «γέρο Αθανάσιος» και ότι η τελευταία του εγγραφή στον Κώδικα αναφέρεται στο έτος 1776. Η ονομασία «γέρο Αθανάσιος» μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ήταν γέρος, χωρίς να αποκλείεται ότι το «γέρων» είναι ένα επίθετο των μοναχών.

Λογικά πρέπει να πέθανε το 1776 ή λίγο μετά, πάντως πριν την άφιξη του Νικόδημου το 1782. Από αυτό προκύπτει ότι ο γέροντας Αθανάσιος δε συναντήθηκε με τον Νικόδημο στη Σκυροπούλα. Στη Σκυροπούλα έζησε από το 1764 ή το 1766 μέχρι το 1776 και πιθανά λίγο αργότερα.

Στον κώδικα αναφέρεται το έτος 1776: «κάνω ενθήμησιν ότι εις τους 1776 ετελέσθη το σιγγιλιώδες πατριαρχικον γράμμα[13] καί το επέρασα είς τον κόνδικα είς κυρού σωφονίου του παναγιωτάτου[14] καί έξαρχίαν φοτήου έκδίκο[15] καί να τού δίδομεν τον κάθε χρόνον δύο οκάδες κερί του φοτήου, μα επηδί και ηποσχέθη το ρουφέτη[16] το ραυτάτηκον εις τού γαλατά να του δήδου του φοτήου να τους μνημονεύομεν το ρουφέτη παρισήαν[17] κηρόν. το δίδουν ταΐς δύο οκάδες το κερί του φοτήου κατά την σινφονίαν όπου άναμεταξή έσηφονήσαμεν να το δίδουν και να τους μνημονεύομεν εις τήν παρισίαν ακαταπαύτως όσον καιρόν το δίδουν»[18].

Ο μοναχός Αθανάσιος κατέβαλλε μεγάλες προσπάθειες να νομιμοποιήσει το Μοναστήρι. Κατάφερε να το γράψει στους Πατριαρχικούς Καταλόγους  των Σταυροπηγιακών Εκκλησιών και Μοναστηρίων.

Γράφει στον Κώδικα του Μοναστηριού ο Αθανάσιος: «εις τους 1776 το ρομέηκον έγινε το βασηλικον φερμάνιν[19] κατά το ημέτερον έτος 1776 και είνε γεγραμένον εις τά κά έτέ ντευτέρχανά[20] λεγόμενον έπήσκοπο και έχει ή αρχή (...) σκήρο νισίον σκηροπούλα ή κήμηση της παναγίας, ετζι γράφετε έκή καί το έπήσκοπο κ ά έ τ έ όπου ήνε όλονών των μονοαστηρίων τών σταυροπηγιακών τά φερμάνια καί αν θέλει να χάσετε αυτά καθος διαλαμβάνει έδο μέσα και πηγένετε και το σηκόνετε καθος ήνε εις τήν μάνα όλόκληρον. εις κ ά έ τ έ έπήσκοπο ντευτέρχανά. έγώ γρόσια δόδεκα εδοσα καί μου το έκαμε ô καπήκεχαήας[21] του πατριάρχου ήοσήφ καλούμενος, άνθροπος πολά ενάρετος και θεοφοβούμενος και στοχαστήτε νά μήν πέσετε εις σε τήνος λήκου οδόνδια[22] και πηγένετε εις το αρχοντικον μπήζαντε[23]κυρ αλεξάνδρου καλημάχη εις τον κουρτζεσμέ[24] ό οποίος ήνε κατά άλήθειαν άν(θρω)πος (...) ενάρετος και θεοφοβούμενος φήλος βοηθός και μέγιστος άντιλήπτωρ του ημετέρου μοναστηρίου μας, και αυτός ό ευλογημένος με έτελήοσεν όλα τα γράματα άπο αρχήν εος τέλος, τον έγράψαμεν και ημείς των τημίων αυτής ονομάτων εις τον κόνδικαν του μοναστηρίου μας νά μνημονεύοντε άενάος και μίν[25] του αστοχήσετε εις αυτήν τή μιγίστην χάρην μήν φενώμεθα αχάριστη άλά νά μήν τοϋ αστοχήσετε τέκνα επί τέκνων»[26].

 

Το έτος 2022 το ησυχαστήριο της Παναγίας

δείχνει να αντέχει πεισματικά στο χρόνο

 Είναι λοιπόν αξιοσημείωτες οι προσπάθειες του Αθανασίου για τη διατήρηση του Μοναστηριού και η αγάπη του γι’ αυτό.

Επίσης δίνει συμβουλές στους διαδόχους του, ώστε αν τυχόν χάσουν τα στοιχεία, με τα οποία γράφτηκε το Μοναστήρι στο Πατριαρχικό Υποθηκοφυλακείο, τότε να τα ζητήσουν με τα στοιχεία «κάζα[27] σκύρο νησίον σκυροπούλα ή Κοίμησης τής Παναγίας».

Ακόμη παραγγέλλει στους διαδόχους του, σε τυχόν δυσκολίες που θα συναντούσαν, να προσφύγουν στο αρχοντικό του Βυζαντίου (μπηζάντε), όπου διέμενε ο Αλέξανδρος Καλιμάχης[28], και να ζητήσουν τη βοήθειά του.

Με αυτό τον τρόπο το Μοναστήρι της Σκυροπούλας καλύπτονταν  από κάθε κίνδυνο, που μπορούσε να προκύψει μέσα στην ταραγμένη εποχή του18ου αιώνα. Η Μονή της Παναγίας της Σκυροπούλας φαίνεται πως, εκείνη την περίοδο, μετά το 1767, είχε γίνει πασίγνωστη μεταξύ των σιναφιών[29] της Κωνσταντινούπολης. Από τις συντεχνίες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων των υπόδουλων ορθοδόξων χριστιανών. Έτσι το σινάφι των ραφτάδων της Πόλης αναλαμβάνει την υποχρέωση να δίνει κάθε χρόνο στο Πατριαρχείο δυο οκάδες κερί, έναντι της υποχρέωσης  του Αθανασίου να δίνει κάθε χρόνο στο Πατριαρχείο την ποσότητα του  κεριού, για την εκπλήρωση του εθιμικού δικαίου και σαν αντάλλαγμα, για την αναγνώριση του μοναστηριού της Σκυροπούλας ως Σταυροπηγιακού.

Ο Αθανάσιος με τη σειρά του ανέλαβε την υποχρέωση να μνημονεύει το σινάφι των ραφτάδων «όσον καιρόν δίδουν ταις οκάδες κερί του Φωτίου...».

Το 1782 ο Γέρων Αρσένιος ο Mοραΐτης (ή Πελοπονήσιος) από τη  Σκήτη του Παντοκράτορος του Αγίου Όρους, ταξίδεψε και πήγε στη Σκυροπούλα[30], όπου τον ακολούθησε και ο Νικόδημος[31]. Ο Νικόδημος γνώριζε τον γέροντα Αρσένιο από τη Νάξο.

Στη  Σκήτη του Παντοκράτορος προσκολλήθηκε σ’ αυτόν και έγινε υποτακτικός του. Δε γνωρίζουμε ποιοι λόγοι ανάγκασαν τον γέροντα Αρσένιο να επιστρέψει σύντομα στο Άγιον Όρος.

Ὁ ιερομόναχος Ευθύμιος Σταυρουδάς, βιογράφος του Οσίου Νικοδήμου περιγράφει τη ζωή του μοναχικού βίου: «Ούτος ο ευλογημένος Νικόδημος εις την αρχήν οπού ήλθεν ήτον τόσον δειλός, οπού εις την κέλλαν οπού τον εβάναμεν να κοιμηθεί άφηνε την πόρταν ανοικτήν διά να παρηγορήται, καθώς ενόμιζεν, από τους ανθρώπους….

Και όταν υπήγεν εις την ησυχίαν τόσον ανδρειώθη, οπού, όταν αγρυπνούσεν και έγραφεν, οι δαίμονες έξω από το παράθυρον του κελλίου του εψιθύριζον, και αυτός έγραφεν χωρίς να δειλιάση ποτέ του, κάποτε δε εγελούσε και αυτός εις τα καμώματά των. Εις την Σκυροπούλαν όταν έμεινε μόνος του μίαν νύκτα, ύστερον από τα ψιθυρίσματα του έκαμαν έναν κρότον οπού ενόμισεν ότι εγκρεμνίσθη ένας τοίχος οπού ήτον έξω από το κελλίον του, και το ταχύ τον ηύρε γερόν».

Ο Νικόδημος παρέμεινε μόνος στη Σκυροπούλα. Σε ηλικία 33 ετών, ο μετέπειτα Άγιος και μεγάλος συγγραφέας, στο ησυχαστήριο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην ακμή της νιότης του μοιράζεται το χρόνο του  μεταξύ προσευχής και συγγραφής.

 

 Άλλη άποψη της Μονής στη Σκυροπούλα τον Σεπτέμβριο 2022

 

Γράφει, μετά από αίτημα του εξαδέλφου του Ιεροθέου Επισκόπου Ευρίπου, το «Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον»[32], ένα αριστούργημα της χριστιανικής λογοτεχνίας.

Το έργο αυτό το έγραψε όλο από μνήμης. Παραπέμπει σε συγκεκριμένα εδάφια και σελίδες από τα βιβλία  των φιλοσόφων, Πλάτωνα και Αριστοτέλη και Βυζαντινών πατέρων της Εκκλησίας, χωρίς να διαθέτει κανένα βιβλίο αυτών[33].

Το βιβλίο εκδόθηκε σε πρώτη έκδοση το 1801, 19 χρόνια μετά τη συγγραφή του, από τον εξάδελφό του Μητροπολίτη Ιερόθεο, που τώρα ήταν Μητροπολίτης Ιωαννίνων.

Σημαντικό είναι ότι, την πρώτη έκδοση επιμελήθηκε ο Άνθιμος Γαζής[34], εκδότης του «Λόγιου Ερμή»[35], λόγιος και ο ίδιος και συγγραφέας, αλλά και επαναστάτης. Όταν  επέστρεψε στο Άγιον Όρος δέχθηκε το μεγάλο σχήμα  και παρέμεινε μόνος στο κελί του Αγίου Θεωνά στην Καψάλα.

Από το γεγονός ότι ο Αθανάσιος δεν κάνει καμία  αναφορά για την άφιξη στη Σκυροπούλα αυτών των δύο μοναχών, ακόμη δε και από τη διαπίστωση ότι, καμμιά άλλη εγγραφή στον Κώδικα του δεν υπάρχει, μετά το έτος 1776, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο ασκητής Αθανάσιος πέθανε μεταξύ των ετών 1776 και 1782. Αν απεβίωσε στη Σκυροπούλα και ετάφη εκεί, δεν το γνωρίζουμε.  Είναι όμως πολύ πιθανό να πέθανε στη Σκυροπούλα. Το γεγονός ότι ο Γέρων Αρσένιος μαζί με τον Νικόδημο εγκαταλείπουν τις Καρυές του Αγίου Όρους για να ασκητέψουν στην ερημόνησο Σκυροπούλα μας φανερώνει ότι το έργο που επιτέλεσε ο Αθανάσιος στη Σκυροπούλα απέκτησε φήμη μεταξύ των μοναχών του Αγίου Όρους. 

Η παραμονή, όμως, του Αγίου Νικόδημου επάνω στη Σκυροπούλα δημιουργεί μια ιδιαίτερη συγκίνηση μεταξύ των Σκυριανών, ακριβώς από το λόγο ότι ένας Άγιος παρέμεινε πολύ κοντά τους στα τελευταία δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Πέρα από τα παραπάνω κάτι που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι στη Σκυροπούλα εξορίστηκαν το 1275 πιθανά μέχρι του 1282 (θάνατο του Μιχαήλ) από τον Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο[36], ο Όσιος Μελέτιος ο Γαλησιώτης ο Ομολογητής[37], μαζί με τον ιερομόναχο Γαλακτίωνα[38].

Ποια είναι η διαδρομή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της Σκυροπούλας και πως κατέληξε από το δωρητήριο προς τον Αθανάσιο το 1774 να βρίσκεται στα χέρια ιδιωτών;

Δωρίσθηκε στον μοναχό Αθανάσιο από τον Σκυριανό λαό, ως ανήκουσα στην κυριότητα των κατοίκων της Σκύρου. Με τη λογική συνέχεια αποτελούσε Δημοτική περιουσία.

 

 Το δωρητήριο των Σκυριανού Λαού στον Μοναχό Αθανάσιο

με ημερομηνία 25 Μαρτίου 1774. Υπάρχουν 12 υπογραφές.

Σήμερα η Πατριαρχική Σταυροπηγιακή Ιερά Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου στη Σκυροπούλα είναι ερειπωμένη, αφού έπεσε ο τρούλος, η στέγη και οι τοίχοι είναι θέμα χρόνου να καταρρεύσουν.

Το αισιόδοξο είναι ότι τα τελευταία χρόνια η εκκλησία λειτουργείται μια φορά το χρόνο κάθε καλοκαίρι.

Την ευθύνη της λειτουργίας έχουν τα αδέλφια Μιχάλης και Δημήτρης Βαρσάμος. Στο έργο τους βοηθάει ο Παναγιώτου Γιώργος (Τσίφτης). Θα ήταν ευχής έργον να υπάρξει η δυνατότητα να αναστηλωθεί αυτός ο ιστορικός Ναός.

(Οι φωτογραφίες  της Παναγίας (2022) είναι του Γιώργου Παναγιώτου «Τσίφτη»)

---

[1] Η Σκυροπούλα είναι μικρή νησίδα του Αιγαίου πελάγους, που βρίσκεται δυτικά της Σκύρου, σε πολύ μικρή απόσταση από αυτή. Διοικητικά ανήκει στον νομό Ευβοίας στον δήμο Σκύρου και είναι ακατοίκητη. Έχει έκταση περίπου 4.200.000 m2 και έχει διάμετρο 2 χιλιόμετρα. Στη νότια πλευρά του νησιού υπήρχε μια όμορφη παραλία. Εκτός από αυτή την παραλία, το νησί της Σκυροπούλας έχει δύο φυσικά λιμάνια.

Πηγή: https://www.angelfire.com/super2/greece/skyropoula.html

[2] Εφημερίδα «Καθημερινή» 19 Αυγούστου 1988.

[3] Εφημερίδα «Καθημερινή» 19 Αυγούστου 1988.

[4]Δεν υπάρχουν στοιχεία για τον μοναχό Αθανάσιο. Από τους κώδικες της μονής φαίνεται ότι ήταν γέρος στην ηλικία και θα πρέπει να πέθανε στη Σκυροπούλα. Τελευταία εγγραφή στον Κώδικα αναφέρεται το έτος 1776. Έζησε στη Σκυροπούλα 10 ή 12 χρόνια (1764 ή 1766 έως 1776)

[5] Η προφορική παράδοση λέει, πως ο Αθανάσιος ζήτησε αρχικά να μονάσει στην ξερονησίδα Σαρακήνικο. Επειδή όμως εκεί πήγαινε ο Επίσκοπος Σκύρου για τη «άσκησή» του δόθηκε η Σκυροπούλα.

[6] δωρητήριο των Σκυριανού Λαού στον Μοναχό Αθανάσιο με ημερομηνία 25 Μαρτίου 1774

[7] Σταυροπηγιακή ( ή πατριαρχική ) καλείται η μονή (συνήθως της Ορθόδοξης Εκκλησίας ή της Ανατολικής Καθολικής Εκκλησίας) που υπάγεται απευθείας σε Πατριαρχείο ή Σύνοδο (συνήθως το Οικουμενικό Πατριαρχείο) και όχι στην τοπική Αρχιεπισκοπή. Η λέξη σταυροπηγιακή είναι σύνθετη (σταυρός + πήγνυμι) και πηγάζει από την κανονική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία προβλέπει τη δυνατότητα του Πατριάρχη να στείλει ένα σταυρό για να τοποθετηθεί στα θεμέλια της εκκλησίας της μονής, πράξη που οδηγεί στην εξάρτηση της μονής από αυτόν. Ένα πλεονέκτημα για τις μονές ήταν ότι έτσι εξασφάλιζαν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων, αποφεύγοντας την ανάμιξη των τοπικών επισκόπων στους σκοπούς τους. Άλλο πλεονέκτημα ήταν η μεταφορά σε αυτές των προνομίων που απολάμβανε το Πατριαρχείο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, προνόμια που περιλάμβαναν την παροχή εδαφικών εκτάσεων και την απαγόρευση απαλλοτρίωσής τους στο μέλλον από το Οθωμανικό κράτος.

[8] Διαπιστώνομε, όπως και σε όλους σχεδόν τους Κώδικες των Εκκλησιών, Μοναστηριών καί Εξωκλησιών, ότι οι γραφείς, ήταν αγράμματοι εξ αιτίας της υποδούλωσης και δεν έδιναν σημασία στην ορθογραφία, ούτε καί στην ακατάστατη χρονολόγηση κατά την καταγραφή των γεγονότων στους Κώδικες.

[9] μπουγιουρδί: λέξη τουρκική,  που σημαίνει διάταγμα Βεζύρη, Υπουργού ή και Νομάρχου.

[10] καπουδάν πασάς: αρχιναύαρχος, στόλαρχος, Υπουργός των Ναυτικών της Τουρκίας.

[11] Μεγάλη εκκλησία: το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

[12] Οι Ηγούμενοι των Σταυροπηγιακών μονών, για να υποδηλώσουν την υποταγή τους στον Πατριάρχη, αναλάμβαναν την υποχρέωση να αποστέλλουν κάθε χρόνο ένα χρηματικό ποσό, λάδι, τυρί ή κερί.

[13] Κατά την Οθωμανική περίοδο τα σιγίλλια ήταν έγγραφα που υπέγραφε ο Πατριάρχης και  συνήθως επιβεβαίωναν κάποιο προνόμιο ή γνωστοποιούσαν κάποια συνοδική απόφαση. http://constantinople.ehw.gr. Με πατριαρχικά σιγίλια συνηθέστερα αναγνωρίζονταν ή ιδρύονταν μοναστήρια, επισκοπές, εκκλησιαστικές σχολές, τοπικές δικαιοδοσίες, ή υπαγωγές αυτών, όπως και μεταξύ επισκοπών καθώς επίσης και περιπτώσεις αφορισμών. 

[14] δεν υπήρξε Πατριάρχης με το όνομα Σωφόνιος. Θα πρόκειται για τον Πατριάρχη Σωφρόνιο τον Β', πατριαρχεύσαντος το 1775-1780.  Επομένως ο μοναχός Αθανάσιος, επισκέφθηκε το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης το επόμενο έτος  1776 της ανόδου στο θρόνου (1775) του Πατριάρχου Σωφρονίου.

[15] Εκδικος: Εκκλησιαστικό αξίωμα του 2ου αιώνα που αποδιδόταν σε όσους ήταν επιφορτισμένοι με την υπεράσπιση των δικαίων της Εκκλησίας.

[16] Οι συντεχνίες (εσνάφια-ρουφέτια) υπήρχαν ήδη πολύ πριν την άλωση. Αναπτύχθηκαν όμως, κατά τους χρόνους της Οθωμανικής κατακτήσεως. Η διοίκησή τους ρυθμίζονταν από τις διατάξεις οι οποίες καθόριζαν με λεπτομέρεια τα καθήκοντα και τα δικαιώματα των μελών. Σκοπός της συντεχνίας, ως κλειστού επαγγέλματος, ήταν η προάσπιση των συμφερόντων των μελών. https://www.pemptousia.gr

[17]  Παρρησία: βιβλίο εκκλησιαστικό - μοναστηριακό, στις σελίδες του οποίου εγγράφονταν οι αφιερωτές-προσκυνητές του Ναού..

[18] «ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ» Φιλολογικό Περιοδικό, Τόμος ΛΔ’, σελ.101-110, Αθήναι 1992, Κωστής Κωνσταντινίδης: «Ο Κώδικας της Μονής της Παναγίας της Σκυροπούλας»

[19]  φιρμάνι καί φερμάνι: διαταγή, σουλτανικό διάταγμα.

[20] τά κά έ τ έ ντευτέρχανά : το τουρκικό υποθηκοφυλακείο και τα ειδικότερα στοιχεία που έλαβε η εγγραφή του Κώδικα του Αθανασίου.

[21] επίτροπο του Βεζίρη, τον πρόκριτο.

[22]  Οδόνδια: σε κάποιου λύκου τα δόντια.

[23]  Βυζάντιο

[24]  Συνοικία της Κωνσταντινούπολης, την εποχή της τουρκοκρατίας.

[25]  να μη

[26]«ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ» Φιλολογικό Περιοδικό,  Τόμος ΛΔ’, σελ.101-110, Αθήναι 1992, Κωστής Κωνσταντινίδης: «Ο Κώδικας της Μονής της Παναγίας της Σκυροπούλας»

[27]  σπίτι

[28]  απόγονος ευγενούς Φαναριώτικης οικογένειας, τα μέλη τής οποίας κατείχαν ανώτατα αξιώματα στη δημόσια διοίκηση τής 'Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, απ' όπου και προσέφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες στο υπόδουλο Γένος των Ελλήνων. Ειδικότερα ό 'Αλέξανδρος Καλιμάχης διετέλεσε Μέγας Διερμηνέας, όπως λεγόταν αλλιώς Μέγας Δραγουμάνος, πού αποτελούσε ανώτατο αξίωμα στη Διοίκηση τής 'Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στα 1775 ό 'Αλέξανδρος Καλιμάχης διορίσθηκε Ηγεμόνας τής Μολδοβλαχίας και το γεγονός τούτο μας οδηγεί να δεχθούμε ότι ο Αθανάσιος βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη και συνάντησε τον Καλιμάχη προ τού έτους 1776.

[29] Συνάφι: (τουρκική λέξη) ο κύκλος των ομοτέχνων, των ανθρώπων που ασχολούνται με την ίδια τέχνη ή το ίδιο επάγγελμα. Συντεχνία, σωματείο.

[30]  Ο υμνογράφος του Αγίου Νικόδημου, μοναχός Γεράσιμος Μικρογιαννανίτης

[31]  Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (6 Ιουνίου 1749 - 14 Ιουλίου 1809) είναι άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και υπήρξε από τις σημαντικότερες ασκητικές μορφές της σύγχρονης ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Το κατά κόσμο όνομά του ήταν Νικόλαος Καλλιβούρτσης. Θεωρείται ως μια από τις ηγετικές μορφές της κίνησης των Κολλυβάδων Πατέρων, μαζί με τους αγίους Μακάριο Νοταρά και Αθανάσιο Πάριο. Η συνεισφορά του υπήρξε πολύπλευρη και αφορούσε ποιμαντικό και συγγραφικό έργο, ενώ είναι και ο συγγραφέας του Πηδαλίου, της Φιλοκαλίας και του Ευεργετινού. Το 1775 πήγε στη Μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους. Εκεί εκάρη μοναχός με το όνομα Νικόδημος. ( https://el.wikipedia.org/)

[32] Ο πλήρης τίτλος του «Συμβουλευτικού Εγχειριδίου» είναι, «Εγχειρίδιον Συμβουλευτικόν, περί της φυλακής των πέντε αισθήσεων, της τε Φαντασίας και της του Νοός και Καρδίας. Και περί τουψ ποιαί εισίν αι πνευματικαι και οικείαι του Νοός ηδοναί. Συντεθέν με πρότερον και επιδιορθωθένύστερον, παρά του εν μοναχοίς ελαχίστου Νικοδήμου Αγιορείτου. Νυν δε Πρώτον Τύποις εκδοθέν  δια φιλοτίμου δαπάνης του Πανιερωτάτου, Ελλογιμοτάτου και Θεοπροβλήτου Μητροπολίτου αγίου πρώην μεν Ευρίπου, νυν δε Ιωαννίνων κυρίου Ιεροθέου του Ναξίου, ούτινος χάριν και συνεστήθη. Εις κοινήν των Ορθοδόξων απάντων ωφέλειαν. Επιστασία του Αρχιμαντρίτου Ανθίμου Γαζή, 1801 αωα΄»

[33]π. Θεόκλητος Διονυσιάτης,  «Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, Βίος και τα έργα του» 1749 – 1809, 1959

[34] Ο Άνθιμος Γαζής (1764-1828)  ήταν Έλληνας κληρικός, συγγραφέας, χαρτογράφος και από τους σημαντικότερους διαφωτιστές. Σπούδασε στη γενέτειρά του, κοντά στον ιερομόναχο Άνθιμο Παπαπανταζή, στη Ζαγορά και στην Κωνσταντινούπολη, όπου και χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης. Το 1796 έγινε εφημέριος του ναού του Αγίου Γεωργίου της ελληνικής παροικίας στη Βιέννη. Ο Ξάνθος τον μύησε στη Φιλική Εταιρεία. Το Μάιο του 1821 κήρυξε την επανάσταση στη Θεσσαλία και τη Μαγνησία και έλαβε μέρος σε όλες τις μετέπειτα μάχες στην περιοχή. Στις 7 Μαΐου 1821 εξέδωσε τη διακήρυξή του με τίτλο «Προς τους λαούς της Ζαγοράς, των Φερών και της Αγυιάς»..

[35] Όπως γράφει ο ίδιος στον τίτλο του βιβλίου του.

[36] Ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος (1223 - 11 Δεκεμβρίου 1282) ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας, Ελληνικής καταγωγής, ιδρυτής της δυναστείας των Παλαιολόγων. Ανέβηκε στο θρόνο το 1259 στο Νυμφαίον (παραγκωνίζοντας τον ανήλικο Ιωάννη Δ' Λάσκαρη του οποίου ήταν κηδεμόνας). βασίλεψε μέχρι το 1282.

[37] Ο Όσιος Μελέτιος γεννήθηκε το έτος 1206 μ.Χ. στην πόλη Θεόδοτο του Πόντου. Μετά το 1261 μ.Χ. ήλθε στην Κωνσταντινούπολη και ασκήτευε στο όρος του Αυξεντίου. Ανήκε στην υπό τον μετέπειτα Πατριάρχη Γεώργιο Κύπριο (1283-1289 μ.Χ.) ανθενωτική μερίδα και αγωνίσθηκε κατά των ενωτικών ενεργειών του αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγου στη Σύνοδο της Λυώνος (1274 μ.Χ.). Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ ο Παλαιολόγος τον εξόρισε στη νήσο της Σκύρου μαζί με τον μοναχό Γαλακτίωνα τον Γαλησιώτη. από την οποία επέστρεψε λίγα χρόνια αργότερα στην Κωνσταντινούπολη. Πηγή: https://www.saint.gr

[38] Ο Άγιος Μελέτιος μαζί με τον συνασκητή του Ιερομόναχο Γαλακτίωνα τον Γαλησιώτη, παρουσιάστηκαν εμπρός στον Αυτοκράτορα και τον έλεγξαν για την πλάνη του, τονίζοντάς του την Ορθόδοξη Διδασκαλία και το ότι δεν πρέπει να υπάρχει κοινωνία με την αίρεση των Λατίνων. Ο Αυτοκράτορας τότε τους φυλάκισε και, αφού είδε ότι παρέμεναν άκαμπτοι, τους εξόρισε στην Σκύρο. .

[39] στις 07 Οκτωβρίου 1833,  με διάταγμα του Οθωνα, αποφασίστηκε η διάλυση όλων των μοναστηριών, που είχαν λιγότερους από 6 μοναχούς. Στις 08 Μαΐου 1834, με άλλο διάταγμα, απαγορεύτηκαν οι δωρεές στην Εκκλησία και όλη η μοναστηριακή περιουσία και αυτή των ενοριακών ναών περιήλθε στο κράτος, με στόχο τα έσοδα να διατεθούν για την ενίσχυση της παιδείας του νεοϊδρυθέντος ελληνικού κράτους.

[40] Βασίλειος Ατέσης. Επισκόπου Ταλαντίου: «Η Επισκοπική Επιτροπή Σκύρου»

[41] Βασίλειος Ατέσης. Επισκόπου Ταλαντίου: «Η Επισκοπική Επιτροπή Σκύρου»

[42] Βασίλειος Ατέσης. Επισκόπου Ταλαντίου: «Η Επισκοπική Επιτροπή Σκύρου»

[43]https://www.wikiwand.com/el/%CE%9E%CE%B5%CE%BD%CE%BF%CF%86%CF%8E%CE%BD_%CE%91%CE%BD%CF%84%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CE%B7%CF%82

[44] Εφημερίδα «Καθημερινή» 18 Σεπτεμβρίου 1988