Από την Αρχαιοελληνική θρησκεία στον Χριστιανισμό

                      Μεταβατική Περίοδος

Η διαδικασία μετάβασης από την αρχαιοελληνική θρησκεία στον Χριστιανισμό πραγματοποιήθηκε πολύ σταδιακά και ακανόνιστα, στην ύστερη αρχαιότητα[1] και την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Τότε συνέβησαν και φαινόμενα συγκρητισμού[2] αρχαίων θρησκειών και χριστιανικών αντιλήψεων, ακόμα και μεταξύ διανοουμένων, όπως ο Κλήμης Αλεξανδρείας[3] και ο Ωριγένης[4] και μέχρι τους ύστερους Γνωστικούς[5] και Νεοπλατωνικούς συγγραφείς. Κατά τους πρώτους δύο αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η επίσημη πολιτική προς τον παγανισμό[6] ήταν προσεκτική και ανεκτική. Σ' αυτή την περίοδο ο Χριστιανισμός απορρόφησε πολλά παγανιστικά στοιχεία, και πολλοί αρχαίοι τόποι λατρείας μετατράπηκαν σε χριστιανικά ιερά. Η σύγκρουση του χριστιανισμού με την αρχαιοελληνική θρησκεία  στη ρωμαϊκή εποχή ή την ύστερη αρχαιότητα, είναι ένα θέμα της Ευρωπαϊκής ιστορίας που έχει απασχολήσει πολλούς ιστορικούς. Οι απόψεις γύρω από τη λεγόμενη «σύγκρουση» ή «διάλογο», σύμφωνα με σύγχρονους συγγραφείς, μεταξύ της αρχαίας θρησκείας  και του χριστιανισμού έχει περάσει από διάφορες φάσεις.

Η σύγχρονη ιστοριογραφία αμφισβητεί ότι συνέβη μεγάλης κλίμακας βίαιος εκχριστιανισμός των παγανιστών και υποστηρίζει ότι αυτή η παλαιότερη άποψη βασίζεται σε υπερβολές Χριστιανών συγγραφέων της ύστερης αρχαιότητας.

Στη μεταβατική εποχή του 2ου, 3^ου και 4ου αιώνα μ.Χ., όταν ο αρχαίος κόσμος έσβηνε και η ρωμαϊκή αυτοκρατορία μεταβαλλόταν σε κάτι άλλο, ο χριστιανισμός κέρδιζε συνέχεια έδαφος, εις βάρος της εθνικής θρησκείας.

Να σημειώσουμε εδώ ότι, όπως συμβαίνει σε όλες τις μεταβατικές περιόδους, οι εθνικοί αντιπροσώπευαν τη συντήρηση, τον παλιό κόσμο που έπρεπε να φύγει από τη μέση, για να πάρει τη θέση του ο καινούργιος. 

 

(Από το βιβλίο του Γεωργίου Κρίκα

«Σκύρος: Η Ορθόδοξη Χριστιανική Παράδοση και Λατρεία»)

---

[1] Εννοείται, κατά προσέγγιση, η χρονολογική περίοδος 200–800, ή 250-750 μ.Χ., μεταβατική περίοδος από την κλασική αρχαιότητα στον μεσαίωνα.

[2] Ο συγκρητισμός είναι ο συνδυασμός ή ανάμειξη διαφορετικών (συχνά φαινομενικά απλώς διαφορετικών) πίστεων, συνήθως αναμειγνύοντας πρακτικές ποικίλων σχολών σκέψης.

[3] Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς ή Κλήμης ο Αλεξανδρινός ήταν θεολόγος στα τέλη του 2ου και αρχές 3ου αιώνα. Γεννήθηκε γύρω στο 150 και πέθανε μεταξύ του 211 και 216 μ.Χ. Δίδαξε ως δάσκαλος στην Αλεξάνδρεια, αφού πρώτα μεταστράφηκε στον Χριστιανισμό. Ο Κλήμης θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους εκκλησιαστικούς Πατέρες. Υπήρξε δάσκαλος του Ωριγένη, ο οποίος και τον διαδέχθηκε.

[4] Ο Ωριγένης, το πλήρες όνομά του ήταν Ωριγένης Αδαμάντιος, υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μορφές των πρωτοχριστιανικών χρόνων. Γεννήθηκε πιθανώς στην Αλεξάνδρεια, περίπου το 185, και πέθανε στην Καισάρεια, περίπου το 251. Αναθεματίστηκε μετά τον θάνατό του ο ίδιος και οι ιδέες του από την Ε΄ Οικουμενική Σύνοδο το 553 μ.Χ.

[5] Ο Γνωστικισμός ήταν ένα παραθρησκευτικό φαινόμενο, το οποίο γεννήθηκε στον χώρο της ανατολικής Μεσογείου, τόπο συνάντησης τριών πολιτισμών, του ιρανοπερσικού, του ελληνιστικού και του ιουδαϊκού. Οι Γνωστικοί υποστήριζαν πως έχουν κρυφές γνώσεις για το Θεό, την ανθρωπότητα. Έγινε ένα από τα τρία κύρια θρησκευτικά συστήματα στον 1ο Χριστιανικό αιώνα.

[6] Η ονομασία αυτή δόθηκε τα πρωτοβυζαντινά χρόνια στους εναπομείναντες ειδωλολάτρες της εποχής εκείνης που αντιδρούσαν στο Χριστιανισμό και έμειναν προσηλωμένοι στις πρωτόγονες ειδωλολατρικές λατρείες του παρελθόντος. Η ονομασία προέρχεται από την ιταλική λέξη ραgi που σημαίνει "χωριά" και ρaganus που σημαίνει "χωρικοί", και καθιερώθηκε επειδή οι ειδωλολάτρες συχνά διώχνονταν από τις πόλεις και κατέφευγαν στα χωριά. Στην Ελλάδα τα τελευταία λείψανα του παγανισμού εξαλείφτηκαν στην εποχή του αυτοκράτορα Βασίλειου Α' του Μακεδόνα (867 - 886). (πηγή: Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο)