ΝΗΣΟΣ ΣΚΥΡΟΣ Οι «Θέσεις» και οι «Κώδικες» των Εκκλησιών

 ΝΗΣΟΣ ΣΚΥΡΟΣ 

Οι «Θέσεις» και οι «Κώδικες» των Εκκλησιών

Μέρος 1ον 

Οι «Θέσεις» ή αλλιώς «Κώδικες» των εκκλησιών αποτελούσαν κατά κάποιο τρόπο τους «κτητορικούς κώδικες». Πέρα από αυτό, το κυριότερο στις  «Θέσεις» ή τους «Κώδικες» είναι, ότι αναγράφονταν η περιουσιακή κατάσταση, τα αφιερώματα, οι ενοικιάσεις των κτημάτων, οι διορισμοί και οι αμοιβές των εφημέριων κτλ. Είναι σημαντική η συμβολή τους στη μεταφορά, μέχρι σήμερα, των γενών της Σκύρου, όπως επίσης των τοπωνυμίων και της κοινωνικής και θρησκευτικής ζωής των Σκυριανών. Τα εξωκλήσια που διαθέτουν ακίνητη περιουσία, διαθέτουν πιο συστηματική διαχείριση. Διατηρούν πρακτικά σ’ ένα βιβλίο που ονομάζουν «Θέσεις»[1] ή και «Κώδικας»[2], δηλ. το κτηματολόγιο της εκκλησίας.

Η «Θέση» ή «Κώδικας» αρχίζει με το ιστορικό της ανέγερσης του ναού, με τα ονόματα των κτητόρων της και την ακριβή τοποθεσία της. Αναφέρεται ο μύθος, που οδήγησε στην ίδρυση της εκκλησίας, αναλυτικά τα τάματα των πιστών, η εγγραφή των οποίων ανανεώνεται κάθε χρόνο. Στους παλαιότερους χρόνους, οθωμανικούς και πρώιμους νεότερους χρόνους, η κάθε εγγραφή στον «Κώδικα» ακίνητης περιουσίας (χωράφια, ακίνητα κτλ.) αποτελούσε συμβολαιογραφική πράξη και ήταν ισοδύναμη αυτής. Δηλαδή, αν κάποιος αφιέρωνε στην εκκλησία ένα προικοσύμφωνο[3] συμβόλαιο, τότε η αναγραφή στη «Θέση» αναιρούσε αυτόματα το προικοσύμφωνο συμβόλαιο.  Στις «Θέσεις»  καταγράφονται, με κάθε λεπτομέρεια, τα χωράφια ή άλλα ακίνητα και οι δωρητές, για να μη προκύψουν προβλήματα απώλειας των αφιερωμάτων, είτε από λάθος είτε με εσκεμμένη ενέργεια, αλλά και να μνημονεύονται τα ονόματα των αποθανόντων κτητόρων, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στον «Κώδικα» της εκκλησίας της Γέννησης του Χριστού του Λίπαρη[4]. Στους περασμένους αιώνες οι διατυπώσεις, για την αντικατάσταση ενός κατεστραμμένου ή χαμένου Κώδικα, ακολουθούσαν τον Νοταριακό Κώδικα[5], χωρίς όμως να αλλοιώνεται το χριστιανικό ύφος.

Τέτοιες είναι οι περιπτώσεις του Χριστού τ’ Αμπάση (πριν το 1800) και του Χριστού του Λίπαρη (πριν το 1667). Η παλιότερη θέση που έχει βρεθεί είναι του 1560, η οποία αναφέρει σαφώς ότι πρόκειται για την αντιγραφή μιας άλλης παλαιότερης, η οποία είχε φθαρεί.

---

[1] από το βυζαντινό «θέτω»=προσηλώνω, αφιερώνω.

[2] Κάθε χειρόγραφο κειμένου, που μας έχει παραδοθεί με τη μορφή βιβλίου. Ο Κώδικας έχει την έννοια βιβλίου, που περιέχει εγγραφές σχετικά με την ύπαρξη και τη διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας, κινητής και ακίνητης, ακόμα και πληροφορίες για τη λατρεία και τον ιστορικό βίο των Σκυριανών.

[3] Προίκα είναι ένας θεσμός κατά τον οποίο η οικογένεια παραχωρεί στη νύφη την περιουσία της όταν παντρεύεται. Ο θεσμός της προίκας υπήρχε από τα αρχαία χρόνια..

[4] «του καιρού παραρέοντος έφθειραν η θέσις και τα ονόματα των μακαρίων κτητόρων, πλην εφάνη ημών υπό ερεθισμών ένθεον του γράψασθαι και διατυπώσαι εις ενθύμησιν των μεταγενεστέρων και μη άχοντας άλλο τι παρά 3 χωράφια, ιδού τα σημειώνω, ίνα μη διαφθαρούν και έχομε την αμαρτίαν» 1788, Α.Ε.Σ. 5, Αθήνα 1982, έγγραφο 138 (« Τα Εκκλησιαστικά Αδελφάτα της Σκύρου»  Ζαρκιά 1995)

[5] Την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας διατηρούνταν σε αρκετές νησιωτικές κοινότητες οργανωμένο νοταριακό σύστημα, αποτέλεσμα της βενετικής και γενουατικής επιρροής, το οποίο εξυπηρετούσε και τους ιδιώτες και τις κοινότητες των νησιών. Οι κάτοικοι προσέρχονταν στον νοτάριο όταν επρόκειτο να κληροδοτήσουν, να μεταβιβάσουν, να πωλήσουν ή  να δωρίσουν ακίνητο περιουσιακό τους στοιχείο.