Μύθοι[1] και Θρύλοι[2]
Μέρος 1ον
Οι
κάτοικοι της Σκύρου στους αιώνες που
πέρασαν ζούσαν σ’ ένα νησί στο μέσο του
πελάγους, χωρίς καμία βοήθεια από πουθενά. Από τους αρχαίους χρόνους
αντιμετώπισαν κάθε λογής κατακτητές.
Υπέφεραν
κατά τη Βυζαντινή εποχή από τους πειρατές. Λεηλατήθηκαν από τους Τούρκους.
Ζούσαν μέσα σε συνεχείς κινδύνους. Η έντονη θρησκευτικότητα, η βαθιά πίστη και
η θεοκρατούμενη ατομική και κοινωνική ζωή των Σκυριανών, είναι οι κύριες αιτίες
της ίδρυσης τόσων πολλών εκκλησιών που βρίσκονται μέσα στο χωριό και διασκορπισμένες
σε όλη την αγροτική περιοχή του Νησιού.
Απέναντι
σε όλα αυτά λοιπόν, η μόνη διέξοδος από τη βασανιστική πραγματικότητα ήταν η
πίστη και η προσευχή στο Θεό. Αυτή η λατρεία στο Θεό αναδείχτηκε κιβωτός
σωτηρίας της πίστης και της συνείδησης για τους Σκυριανούς. Έτσι εξηγείται το
έντονο θρησκευτικό συναίσθημα και το μεγάλο ποσοστό βαθιάς θρησκευτικής πίστης των Σκυριανών.
Το
θρησκευτικό συναίσθημα επηρέασε καταλυτικά την ιστορία, τον πολιτισμό, τους
θρύλους και την παράδοση του Νησιού. Με
τη λατρεία διαμορφώθηκε το ορθόδοξο φρόνημα και τα βιώματα των κατοίκων.
Η
ανάγκη της προσευχής και του προσκυνήματος, αλλά και οι δυσκολίες των τακτικών
επισκέψεων στο Χωριό, λόγω έλλειψης μεταφορικών μέσων, αλλά και της υποχρέωσης
να βρίσκονται κοντά στα κοπάδια, αναγκάζουν πολλούς Κτηνοτρόφους να χτίσουν τη
δική τους εκκλησία.
Το πλήθος αυτό των Ιερών Ναών ανέκαθεν χωριζόταν σε δυο μεγάλες κατηγορίες:
στους ενοριακούς και στους κτητορικούς ή αδελφάτα. Τους ενοριακούς Ναούς
φρόντιζαν οι Επίτροποι, ως αντιπρόσωποι των χωριανών. Τους κτητορικούς
φρόντιζαν οι κτήτορες[1] «αδελφοί» στους οποίους
ανήκε ο Ναός και οι επίτροποι, που για διάφορους λόγους αποκτούσαν μερίδιο στην
εκκλησία.
Στο εξωκλήσι, που έχει χορτονομή, αυτοί που έχουν
μερίδια στη χορτονομή έχουν μερίδιο στην εκκλησία.
Σε μεγάλες χορτονομές, όπως στον Αη – Μάμα, στον Αη –
Αρτέμη και αλλού οι επίτροποι είναι πάρα πολλοί. Στον Αη – Μάμα και στον Αη –
Αρτέμη φτάνουν τους τριάντα (30) στο κάθε εξωκλήσι.
Επίτροποι μπορεί να γίνονται συγγενείς του κτήτορα,
αυτοί που βοήθησαν στην ανέγερση ή βοηθούν στη συντήρηση και στον εορτασμό του
Αγίου. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί τα μερίδια στην εκκλησία να είναι πολλά,
λόγω συσσώρευσης των κληρονόμων, αλλά επίτροποι να είναι δύο ή τρείς
οικογένειες.
Λέγεται ότι η ύπαρξη μεγάλου
αριθμού αφιερώσεων γης στις εκκλησίες οφειλόταν στην οθωμανική πολιτική έναντι
των θρησκευτικών κτήσεων. Το αφορολόγητο καθεστώς των εκκλησιαστικών γαιών στο
νησί είχε ως αποτέλεσμα την αφιέρωση γης στην εκκλησία από τους ντόπιους.
Με τον τρόπο αυτό οι κάτοικοι στην
πραγματικότητα συνέχισαν να επωφελούνται οικονομικά από τα αφιερωμένα εδάφη
στην εκκλησία, χωρίς ωστόσο να φορολογούνται αντίστοιχα[2].
Ο Μωάμεθ Β΄ [3], μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, παραχώρησε σημαντικά προνόμια στο Οικουμενικό Πατριαρχείο[4].
Η
κίνηση αυτή ήταν μια διπλωματική κίνηση, να ελέγξει τον χριστιανικό πληθυσμό
της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Μπορεί
όμως να έγινε με την προτροπή της χριστιανής παραμάνας του Μάρα[5] που έτρεφε βαθιά εκτίμηση
προς το πρόσωπο της. Για το λόγο αυτό, μέσα στα κτήματα, έχτιζαν εκκλησίες στις
οποίες προίκιζαν τα κτήματά τους, που αργότερα
κληρονομούσαν τα παιδιά τους δηλαδή «την εκκλησία με τα αυτής κτήματα».
Ο κληρονόμος είχε την υποχρέωση μία φορά το χρόνο να επιμελείται την εκκλησία
και να την λειτουργεί στη μνήμη του Αγίου.
Η ίδρυση μιας
εκκλησίας είναι συχνά αποτέλεσμα ενός θαύματος, ενός θαυμάσιου γεγονότος. Είναι
αποτέλεσμα ενός ονείρου, ενός οράματος[6], ενός εκπληρωμένου
τάματος, της αποκάλυψης μιας εικόνας.
Υπάρχουν διάφοροι μύθοι και παραδόσεις που περνούν από
στόμα σε στόμα σε κάθε γενιά. Πολλοί Σκυριανοί διηγούνται ιστορίες, οράματα και
όνειρα, που μοιάζουν σαν παραμύθια και κινούνται στη σφαίρα του φανταστικού και
του μυστηρίου, αλλά να προέρχονται από καταστάσεις και βιώματα της πραγματικής
ζωής και ανεξήγητα γεγονότα του καθημερινού βίου.
.JPG)
Είναι προϊόν μυθοπλαστικής φαντασίας, που συνδέεται με
στοιχεία της λαϊκής παράδοσης; Σε τελική ανάλυση, είναι αληθινοί ή ψεύτικοι οι
μυθοπλαστικοί κόσμοι;
Είναι πολλές οι περιπτώσεις ανθρώπων που βλέπουν την
Παναγία ή τον Άγιο στο όνειρό τους να τους υποδεικνύει πού θα βρούν την εικόνα,
όπου αργότερα θα χτίσουν την εκκλησία.
Η αντίληψη ότι τα όνειρα περιέχουν προμηνύματα για
τους ανθρώπους, ήταν δημοφιλής ακόμα από την αρχαιότητα. Στην ελληνική
μυθολογία, πίσω από τα όνειρα βρίσκονταν ο Μορφέας και τα αδέρφια του οι
Όνειροι που είχαν την ιδιότητα να διαμορφώνουν τα όνειρα και τα οράματα των
ανθρώπων προκειμένου να μεταφέρουν τα μηνύματα των θεών στους θνητούς.
Η διαφορά των οραμάτων από τα όνειρα είναι ότι τα
οράματα τα βλέπει κανείς όχι στον ύπνο του, αλλά ξύπνιος. Στα οράματα, δηλαδή,
λειτουργούν τελείως οι αισθήσεις του ανθρώπου.
Πριν χτιστεί ο Άγιος Τρύφωνας, ο Άγιος παρουσιάστηκε
σε τέσσερις διαφορετικές περιπτώσεις. Την πρώτη φορά τον είδε στον ύπνο της η
κυρά – Αμέρισσα Λ. Της είπε «ελάτε να με χτίσετε, γιατί αλλιώς θα πάθετε
μεγάλο κακό». Αυτή η προτροπή στα όνειρα πιστών, λέγεται και από άλλους Αγίους.
Η Αμέρισσα δεν άκουσε τον Άγιο, με αποτέλεσμα αργότερα
να σκοτωθεί ο γιός της στον πόλεμο. Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση της
γιαγιάς (Μπ.). Παράκουσε την εντολή του Αγίου και αργότερα σκοτώθηκε ο γιός της
στον πόλεμο. Στην Ευμορφία από τα Ψαχνά, «ρητινοκαλλιεργητής» στο επάγγελμα, ο
Άγιος είπε: «πάρε τη γειτόνισσα και πήγαινε να σηκώσεις το Ναό». Η
Ευμορφία πήρε άλλη γυναίκα, αλλά δε βρήκε τίποτε. Ο Άγιος το βράδυ ήρθε ξανά
στο όνειρό της και της είπε: «και να ξανάρθεις δε θα με βρεις. Είμαι πολύ
βαθιά στη γη χωμένος». Η Ευμορφία φοβήθηκε, έφυγε από τη Σκύρο και δε
γύρισε ξανά.
Προκειμένου να γίνει πιστευτό το θαύμα ο Άγιος
εμφανίζεται ακόμα και τρείς φορές υποδεικνύοντας τη θέση, που θα χτιστεί η
εκκλησία.
Στην περίπτωση αυτή ο Άγιος παρουσιάστηκε τρεις φορές
στο όνειρο του γέρου (Β.). Τις δύο πρώτες παράκουσε, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί
ο γιός του και να αρρωστήσει η γυναίκα του.
Την Τρίτη του είπε: «Θα πάρεις, του είπε, τον (Κ.) και
τον (Μ.Κ.) και θα σκάψετε (στις Κεραμ’τές). Θα βρείτε μια μωβ κολόνα και ένα
κουτί με χρυσά νομίσματα». Πήγαν και άρχισαν να σκάβουν. Ο γέρο (Β.), πονηρά
σκεπτόμενος, έστειλε τον (Κ.) να πάει στο Τριφάδι να φέρει νερό. Μετά έλυσε τον
γάιδαρο του (Μ.Κ.) και επειδή ο γάιδαρος ήθελε ταίρι για ζευγάρωμα έτρεχε να το
συναντήσει και ξοπίσω του έτρεχε ο (Μ.Κ.). Όταν ο (Β.) βρήκε το κουτί αυτό ήταν
γεμάτο σαλιγκάρια. Πήρε δύο σαλιγκάρια μαζί του, αλλά όταν έφτασε σπίτι του
εξαφανίστηκαν. Έτσι, τιμωρήθηκε από τον Άγιο.
Ο γέρο – Κωνσταντής Κ. (Κ.Κ.) διηγείται παραστατικά
και με μεγάλη πειστικότητα και λέει: «είδα μπροστά μου όραμα τον ίδιο τον
Άγιο Αντώνιο, όπως ακριβώς απεικονίζεται στις εικόνες, με τη γενειάδα του και
το πρόσωπό του». Στη συνέχεια ακολούθησε ο εξής διάλογος.
Άγιος: «30
μέτρα από τον Αη – Λιά στις Μπάρες θα βρεις το Ιερό της παλιάς εκκλησίας.
Χρήματα δε θα βρεις. Θα σε βοηθήσει ο κόσμος να τη φτειάξεις».
(Κ.Κ.): «Πήγα,
συνεχίζει, στο μέρος. Ήταν ένας σωρός πέτρες. Έσκαψα, αλλά δε βρήκα τίποτε. Το
ίδιο βράδυ ο Άγιος ήρθε στο όνειρό μου και μου λέει»:
Άγιος: «εκεί
που ήσουν εκεί θα με βρεις».
(Κ.Κ.): «Πήγα
με τον εκσκαφέα του (Θ.Γ.). Έσκαψε αλλά πάλι δε βρήκαμε τίποτε». Ο Άγιος
παρουσιάστηκε ξανά στο όνειρό μου και μου υπέδειξε».
Άγιος: «Να
πάτε ένα μέτρο προς το δρόμο»
(Κ.Κ.): «Μία
βδομάδα μετά ο (Θ.Γ.) είδε στο όνειρό του ότι κάποιοι σκότωσαν το γιό του. Την
άλλη μέρα το πρωί πήγαμε και τελικά βρήκαμε το Ιερό. Για το χτίσιμο της
εκκλησίας, λέει ο (Κ.Κ.) δεν ξόδεψα
καθόλου χρήματα. Ό,τι υπάρχει μέσα είναι δωρεές συγγενών, φίλων και άλλων
Σκυριανών. Επαληθεύτηκαν τα λόγια του Αγίου».
Βλέπουμε πως και στην περίπτωση του (Κ.Κ.) ο Άγιος
εμφανίζεται τρεις φορές στο όνειρό του
και μπροστά του σαν όραμα για να του υποδείξει το ακριβές σημείο, που θα
θεμελιώσει το Ναό.
Για την εύρεση μιας εικόνας της Παναγίας ή ενός άλλου
Αγίου υπάρχουν πολλοί μύθοι και παραδόσεις στη Σκύρο. Όταν π.χ. ένας χριστιανός
δει όνειρο 12 Αγίους πρέπει να χτιστεί Ναός των 12 Αποστόλων ή όταν δει κάποιον
Μανώλη πρέπει να χτίσει Ναό του Χριστού. Ο Χριστός σπάνια εμφανίζεται στα
όνειρα των χριστιανών.
[1] Στη Βυζαντινή
αυτοκρατορία, ο τίτλος του κτήτορα δινόταν στον ιδρυτή, προστάτη, χορηγό ή
ιδιοκτήτη ενός εκκλησιαστικού ιδρύματος. Το κτητορικό δίκαιο μπορούσε να
μεταβιβαστεί και να διαρκέσει για γενιές. Ο κτήτωρ αποκτούσε θρησκευτικά και
λειτουργικά προνόμια αλλά και σημαντικές υποχρεώσεις. Το κτητορικόν δίκαιον
ήταν πολύ διαδεδομένο καθώς συν τοις άλλοις αποτελούσε μια σχετικά ασφαλή
επένδυση, αφού η εκκλησιαστική περιουσία ήταν και είναι λιγότερο ευάλωτη
απέναντι στις κατασχέσεις απ' ότι στα κοσμικά κράτη. Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/
[2] Κορνηλία Ζαρκιά «Τα εκκλησιαστικά Αδελφάτα στη Σκύρο»
1995
[3] Ο Μωάμεθ Β΄ γνωστός και ως Μωάμεθ ο Πορθητής (30 Μαρτίου 1432 - 3 Μαΐου
1481) ήταν Οθωμανός σουλτάνος, ο οποίος βασίλεψε κατά τα διαστήματα 1444-1446
και 1451-1481.. Ο Μωάμεθ γεννήθηκε στις 30 Μαρτίου του 1432 στην Αδριανούπολη,
πρωτεύουσα τότε του Οθωμανικού κράτους..
[4] ο Πατριάρχης ήταν «αναίτητος και αφορολόγητος και αδιάσειστος από παντός
εναντίου,
και τέλους
και δόσεως, … αυτός τε και οι μετ’ αυτόν Πατριάρχαι…, ομοίως και πάντες οι
υποτεταγμένοι αυτώ Αρχιερείς». («Η θέσις της εκκλησίας και του Ελληνικού Γένους
εν τω Τούρκικω κράτει μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως» Χρυσοστόμου
Παπαδοπούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών)
[5] ο Μωάμεθ Β΄ σε μικρή ηλικία έμεινε ορφανός από μητέρα και τον πήρε στην
προστασία της η χριστιανή Μάρα Μπράνκοβιτς, σύζυγος του Μουράτ και κόρη του
ηγεμόνα των Σέρβων Γεωργίου Μπράνκοβιτς. Αυτό τον κάνει να τρέφει βαθιά
εκτίμηση προς το πρόσωπο της Μάρας και
της χριστιανικής θρησκείας.
[6] Το όραμα είναι μια μορφή που λαμβάνει χώρα στη συνείδηση η οποία
δεν απορρέει από τις αισθήσεις αλλά από
τη φαντασία, ως
προέκταση της βιωματικής εμπειρίας. Η μορφή
του οράματος δεν περιορίζεται σε μία μόνο «αίσθηση» (όπως η όραση) και μπορεί να
εμπεριέχει και πνευματικές ποιότητες
όπως τα συναισθήματα..
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] Ο μύθος σύμφωνα με
την ανθρωπολογική ερμηνεία του όρου είναι ιερή ή θρησκευτική αφήγηση της οποίας
το περιεχόμενο σχετίζεται με την προέλευση ή τη δημιουργία φυσικών, υπερφυσικών
ή πολιτιστικών φαινομένων. Στην καθομιλουμένη γλώσσα ο μύθος είναι
φαντασία, κάτι που δεν θεωρείται αληθινό. Οι μελετητές της μυθολογίας, ωστόσο,
δίνουν μια διαφορετική εξήγηση. Ο μύθος είναι ένα ιδιαίτερο είδος ιστορίας, που
προσπαθεί να ερμηνεύσει κάποιες όψεις του κόσμου που μας περιβάλλει. Κάποιοι
άλλοι προβάλλουν την άποψη πως οι μύθοι είναι ιστορίες για θεούς και άλλες
υπερφυσικές υπάρξεις. Πηγή: https://el.wikipedia.org/
[2]Ο θρύλος είναι μια
αφήγηση από ανθρώπινες ενέργειες που συχνά έχουν παραποιηθεί από τη λαϊκή
φαντασία. Η λέξη αρχικά σήμαινε τον θόρυβο πολλών φωνών, ομιλιών και στη
συνέχεια το γεγονός για το οποίο μιλούν όλοι. Όπως και οι άλλοι τύποι της
λαϊκής φιλολογίας (παραμύθια, ανέκδοτα, κλπ.) έτσι και ο θρύλος αναπτύχθηκε με
την προφορική παράδοση, από την οποία καμιά φορά τον απέσπασαν οι λογοτέχνες,
προσδίδοντας του καλλιτεχνικές μορφές. Πηγή: https://el.wikipedia.org/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου