ΝΗΣΟΣ ΣΚΥΡΟΣ

Η Ορθόδοξη Χριστιανική θρησκεία στη Σκύρο

Κίονες παλαιοχριστιανικού Ναού στην είσοδο του Ιερού Βήματος του Αγίου Πέτρου στην Καρεφλού

Μέρος 2ον

Στο τέλος του 14ου αιώνα οι Τούρκοι κατέλαβαν το νησί. Η Σκύρος παρέμεινε υπό την κυριαρχία τους μέχρι το 1402 [1].

Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453 η Σκύρος, όπως και τα άλλα νησιά των Σποράδων (Σκιάθος και Σκόπελος), προτίμησαν την Ενετική κυριαρχία[2], αντί της Οθωμανικής. Έτσι, από το 1453 το κάθε νησί αποτελούσε αυτόνομη Επισκοπή.

Τα νησιά πρόβαλαν στον Ενετό ναύαρχο να επικυρώσει τα αρχαία προνόμια και τη διατήρηση στο κάθε νησί της έδρας του ορθόδοξου Επισκόπου. Οι όροι για τη διατήρηση της ορθόδοξης επισκοπικής έδρας έγιναν τελικά αποδεκτοί από τους Ενετούς.

Θραύσμα κίονα επιχρισμένου με ασβέστη στο Ναό της Αγίας Παρασκευής στο λόφο Μπαλίτη

Αυτό γιατί οι Ενετοί δε διακρίνονταν ιδιαίτερα για τη θρησκευτική τους ευαισθησία, όπως οι υπόλοιποι Λατίνοι, και επέτρεπαν να διατηρούνται οι ορθόδοξοι Επίσκοποι στις κτήσεις τους.[3]

Οι κάτοικοι της Σκύρου, έχοντες επικεφαλής τον δικό τους Επίσκοπο, εξέθεσαν προς τον αποσταλέντα Βενετό επίτροπο τις καταπιέσεις, που τους επέβαλε ο τότε Ενετός διοικητής Jacobo Salamono.

Επομένως, είναι γεγονός ότι διατηρήθηκε η ορθόδοξη Επισκοπή στη Σκύρο, η οποία λειτουργούσε σε ολόκληρη την περίοδο της Ενετικής κυριαρχίας (πρώτη και δεύτερη Ενετοκρατία)[4]. Αυτό γίνεται φανερό από τις υπάρχουσες πληροφορίες, οι οποίες αποδεικνύουν την ύπαρξη ορθοδόξου Επισκόπου στο νησί.

Η γνώμη αυτή επιβεβαιώνεται από το ημερολόγιο του Marino Sanuto»[5], όπου αναφέρεται ότι, κατά τα έτη 1518 – 1531, υπήρχαν στα νησιά (Σκύρο, Σκιάθο, Σκόπελο) ορθόδοξοι Επίσκοποι, οι οποίοι μάλιστα έπαιρναν ενεργό μέρος στη ζωή των κατοίκων. Μάλιστα, γι’ αυτή την περίοδο, είναι γνωστοί οι επικεφαλής Επίσκοποι, που καθοδήγησαν τους Σκυριανούς ορθόδοξους χριστιανούς[6].

Μαρμάρινα θραύσματα κιόνων στο Ναό της Αγίας Θεανώ

Στον παρακάτω πίνακα αναφέρονται τα ονόματα των Επισκόπων της Εκκλησίας Σκύρου, που είναι γνωστά, σύμφωνα με τις ιστορικές πληροφορίες[7]

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΡΧΙΕΡΕΩΝ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΚΥΡΟΥ

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ	ΕΤΟΣ	ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ	ΕΤΟΣ
Ειρηναίος	343	Μεθόδιος	1675-1684
Σάββας	895	Γερμανός	1686
Μακάριος	Μεταξύ των ετών 1274-1383	Καλλίνικος	1700-1708
Ιωακείμ	1453-1458	Γαβριήλ	1708-1721
Μακάριος	τέλη 15^ου αι.	Γρηγόριος	1721-1727
Συμεών	αρχές 16^ου αι.	Παρθένιος	1734
Διονύσιος	1560	Δανιήλ	1740-1741
Γαβριήλ	1567-1569	Αρσένιος	μέσα 18^ου αι.
Διονύσιος	1575	Ιερεμίας	1748-1755
Ιωσήφ	1576	Γρηγόριος	1758
Λουκιανός	1580	Γερμανός Σιβήτος	1758
Ιγνάτιος	1596	Γρηγόριος	1760
Νεόφυτος	1612	Σεραφείμ	1764
Μεθόδιος	1612-1633	Καλλίνικος Σιβήτος	1765
Γαβριήλ	1640-1649	Ιωακείμ	1766
Θεοδόσιος	1660	Ιωάσαφ	1767-1797
Ιωάσαφ	1673	Γρηγόριος Επιφανείου Λαυριώτης	1797-1837 (Τελευταίος)
Θεοδόσιος	1674

Το 1453 αναφέρεται ο επίσκοπος Ιωακείμ. Από τα γεγονότα φαίνεται πως στην πορεία της εκκλησίας της Σκύρου υπήρξαν γεγονότα και περίοδοι για τις οποίες δε γνωρίζουμε σχετικές πληροφορίες για τη λειτουργία και τη δράση της. Όμως, παρά τις αντιξοότητητες, καθόλου δεν επηρεάστηκε το θρησκευτικό φρόνημα των Σκυριανών.

Στο Κάστρο το 895 μ.Χ. χτίζεται, πάνω στα ερείπια του ναού της θεάς Αθηνάς, ο Επισκοπικός ναός, προς τιμή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Η Επισκοπή σταμάτησε τη δράση της, όταν το κτίριο του ναού καταστράφηκε ολοσχερώς από σεισμό το 1841.

Σχετικά με τα οικονομικά και τα περιουσιακά στοιχεία της Επισκοπής Σκύρου, οι απόψεις και οι διάφορες ιστορικές καταγραφές είναι σε αντίθεση μεταξύ τους. Αν όμως πάρουμε υπ’ όψη ότι πριν την επικράτηση της Χριστιανικής θρησκείας υπήρχαν πολλά εθνικά ιερά (Διονύσου, Πανός, Άρεως, ΙΙοσειδώνος, του Απόλλωνος, της Αθηνάς, πάνω στο Κάστρο κτλ.), τότε θα πρέπει να δεχτούμε ότι η περιουσία αυτών περιήλθε στα χέρια της Χριστιανικής αρχής του Νησιού.

Η μία άποψη αναφέρει ότι η Επισκοπή διαθέτει επαρκή οικονομικά μέσα και βοηθάει την τοπική κοινωνία σε κοινωφελείς σκοπούς.

Αυτό φαίνεται από δημοσιευμένη ομολογία της Δημογεροντίας της Σκύρου[8], η οποία ζητάει τη χορήγηση χρηματικού ποσού, από τον Επίσκοπο Σκύρου Γρηγόριο[9] (1797-1837), για τις ανάγκες της κοινότητας.

Στήλη από γρανίτη, δεξιά, του τέμπλου στον Ναό των Αγίων Θεοδώρων στο Μόλο

Επίσης, αυτή η άποψη ενισχύεται από την παροιμιώδη φράση ότι «η άσχημη (γυναίκα) δε θα μπορέσει ποτέ να παντρευτεί, ακόμα και αν έχει τα καλά της Επισκοπής». Αυτές οι ενδείξεις φανερώνουν ότι η Επισκοπή κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, αλλά και παλαιότερα, είχε οικονομικούς πόρους.

Αντίθετα η άλλη άποψη αναφέρει ότι η οικονομική κατάσταση της Επισκοπής δεν ήταν καλή.

Η γνώμη της στηρίζεται στο γεγονός ότι το νησί είναι μικρό με λίγους φτωχούς κατοίκους, οι οποίοι δεν είχαν τη δυνατότητα να προσφέρουν πολλά στην Επισκοπή και τον κλήρο της.

Αντίθετα ήταν σε όλους τους κατοίκους γνωστό ότι η Επισκοπή κατείχε μεγάλη κτηματική περιουσία. Σχεδόν ολόκληρη η περιοχή «Τραχύ», η έκταση που βρίσκεται στη θέση «Άγιος Φωκάς», οι αγροί στην τοποθεσία «Χάρτσα», «Εύγώνυμο» και αλλού, ο τόπος βοσκής ονομαζόμενος «Μεσάδιος», το περιβόλι στη θέση Μανιπιό, μύλοι, ακίνητα και ολόκληρο το νησί Σαρακήνικο[10] (το νησί του Δεσπότη, όπου έκανε ο Επίσκοπος την άσκησή[11] του) ανήκαν στην κτηματική περιουσία της Επισκοπής.

Θραύσματα κιόνων επιχρισμένων με ασβέστη στο Ναό

του Αη Γιάννη του Ψαρμού στο Αχίλλι

Το 1740-1755 η Επισκοπή απέδιδε στο ταμείο του Οικουμενικού Πατριαρχείου μερικές φορές 25 γρόσια και άλλες φορές τίποτε[12]. Με την άποψη αυτή ταυτίζεται και ο Γάλλος περιηγητής Tournefort, ο οποίος γράφει ότι, κατά τον ΙΗ΄ αιώνα, ο επίσκοπος Σκύρου ήταν πάμπτωχος και ζούσε από την ελεημοσύνη των κατοίκων.

Η ίδια κατάσταση διαπιστώνεται, κατά την ίδια περίοδο, σε επιστολή του Επισκόπου Γρηγορίου προς την Ιερά Σύνοδο, αλλά και στην επιστολή του προς τον Έπαρχο των Βορείων Σποράδων[13].

Αντίθετα ο Αρχιμανδρίτης Βασ. Ατέσης υποστηρίζει ότι, αν παρατηρήσουμε από διάφορες διαθήκες και σχετικά έγγραφα, οι δωρεές[14] των χριστιανών κατοίκων σε εκκλησίες και μοναστήρια για φιλανθρωπικούς σκοπούς, αλλά και προς «μνημόσυνον» αυτών, ήταν πάρα πολλές. Αναφέρει συγκεκριμένα ότι, «Ο γνωρίζων την θρησκευτικότητα των κατοίκων, την εκ των μυχίων της καρδίας αυτών εκπηγάζουσαν, ζήσας δε την ζωήν αυτών και συναναστραφείς μετ’ αυτών, δεν εκπλήσσεται βλέπων αυθορμήτους δωρεάς προς ευαγή ιδρύματα και έξέχοντα εκκλησιαστικά πρόσωπα της νήσου».

Ο νεότερος Κώδικας της Μονής του Χριστού του Μαυρουνά, ο οποίος συντάχθηκε στις 25 Δεκεμβρίου του έτους 1800, είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα των δωρεών των χριστιανών κατοίκων της Σκύρου σε εκκλησίες και μοναστήρια.

Ο Κώδικας ο οποίος αναφέρεται κυρίως στην κτηματική περιουσία της Μονής του Χριστού, η οποία προέρχεται από δωρεές ή αφιερώματα επωνύμων Σκυριανών «για την σωτηρίαν της ψυχής των», όπως φαίνεται στα «ψηφιακά αντίγραφα δωρητηρίων»[15].

Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο, στο οποίο με τίτλο «Τα αφιερώματα των χριστιανών». αναγράφονται τα ονόματα των δωρητών και το είδος της δωρεάς (χωράφι, μάντρα, κατούνα, ελαιώνα κτλ.), όπως φαίνονται στα αντίγραφα σελίδων του Κώδικα στις σελ. 68, 69, 70.[16]

Σε μια σελίδα του Κώδικα αναγράφονται ονόματα δωρητών (εικόνα σελ. 68)

1. «Αφιέρωσεν ο Ιγνάτιος στάθη Γιαλούρη δύω κατούνας εις το τραχύ εις την κρύνην με χιτώ και περτίβολον πλησίον Ιωάννη Φεργάδη λυπαρού και η ετέρα πλησίον νικόλα παρτουρή και Ιωάννη Γιαλούρη».

2. « αφιέρωσεν ο κωνσταντής γαροφαλιάς δύω χωράφια εις το τραχή εις τον κάτω κάμπον πλησίον αγίου μάμα και αγίου Ιωά(ννη) στα κοχύλια. έτι εις τον αυτόν τόπον πλησίον νικολάου φαμέλου και δημήτρη καραπύνη».

3. «ο Δημήτριος μανιάς χωράφι εις τα πηγαδάκια πλησίον του μοναστηρίου και πλησίον δημήτρη καπελάτη και αγίου Γεωργίου του μεγάλου»

4. «η Άννα του νικόλα βρυκόλακα χωράφι εις το καμπί πλησίον μαυρογεώργη και ανδρέα βρομούσας»

5. «ο Ιωάννης Ζηπούνος χωράφι εις τα κουλούρια την άλασιν πλησίον του μοναστηρίου και του ποταμού»

6. «η καλή του σκορδανά χωράφι εις τον αράμνον»

7. «η καλή Τζανίνας χωράφι εις την κουρβουλιάν πλησίον γιάννη γιαλούρη»

8. «ο σταμάτης λάμπρος εις τους φερές εις την κειμένην μάνδραν πλησίον του μοναστηρίου»

Σε άλλη σελίδα του κώδικα αναγράφονται τα ονόματα άλλων δωρητών του Ναού. (εικόνα σελ. 70 ).

1. «αφιέρωσεν ο σταμάτης μαντάγαρη χωράφιον εις τον άγιον γεώργιον τους φερές με τις ελιές πλησίον μανώλη κομπογιάννη και έτερον εις τα παράγια πλησίον του μοναστηρίου και μαρίας μαστρογιάννη τζουκαλά»

2. «αφιέρωσεν ο Ιωάννης μανώλη Γεωργάκη χωράφιον εις τα σαράγια πλησίον μαστρογιάννη τζουκαλά και παναγίας μελικαρούς»

3. «αφιέρωσεν ο μανόλης γανωτή δια την γυναίκα του φαλταϊνα χωράφι εις τον μαυρουνά πλησίον μοναστηρίου και παπα πρεμεκύριη»

4. «αφιέρωσεν ο Κωνσταντής παπαθεοδωρή εις τον αυτόν τόπον πλησίον παπά πρεμεκύρη»

5. «αφιέρωσεν η άννα μαλύνα χωράφι εις τον αυτόν τόπον πλησίον του μοναστηρίου και καραμπίνη»

6. «αφιέρωσεν ο Γεώργης Βατάχος χωράφι εις της βελανιδιάς πλησίον του μοναστηρίου»

7. « αφιέρωσεν ο σταμάτης ορφανός εις τον αυτόν τόπον χωράφι πλησίον μοναστηρίου και γρηγόρη σταματικού»

8. «αφιέρωσεν ο θεοδωρής μαρκάκης χωράφι εις τον αυτόν τόπον πλησίον ντελιού και ευφροσύνης μαρκάκη»

9. «αφιέρωσεν η αμέρησα σαριγιάννη χωράφι εις το σύκανον του μοναστηρίου πλησίον κωνσταντή παπά θεοδωρή»

Σε Τρίτη σελίδα του Κώδικα της Μονής του Χριστού του Μαυρουνά αναφέρονται και άλλοι Σκυριανοί δωρητές. (εικόνα σελ. 69).

1. «αφιέρωσεν ο Κωνσταντής αυλωνίτης χωράφι εις τον μαυρουνά πλησίον του μοναστηρίου και του ποταμού.

2. «αφιέρωσεν ο δημήτρης ρίγας χωράφι εις τον μαυρουνά εις το σύκανον πλησίον του δρόμου και του μοναστηρίου».

3. «η μαρία του τράγου εις τον αυτόν τόπον χωράφι πλησίον παπά πρεμυκύρη και ανεμομύλου».

4. «ο παντελή Βρενζίλιου χωράφιον εις του παπάζογλου τον ελαιώνα πλησίον σκαρπάθου».

5. «αφιέρωσεν ο κωνσταντής σκαρπάθιος δια γράμματος το χωράφιόν του μετά οσπητίου ως ευρίσκεται και οράται».

6. «αφιέρωσεν ο δημήτρης καραπύνη δια την γυνή του άννα χωράφι εις το κάτω σύκανο πλησίον την λούστρια του μοναστηρίου».

7. «Ο Γεώργης μαλαματύνη χωράφι ένδω του κλείσματος πλησίον πατνιώτη».

8. Εκάμαμεν συναλαγμόν με τον μικέ χασαγυναίκα και του έδωσα εν μέρος εις τας αβδέλας από το χωράφι οπού αφιέρωσεν ο κωνσταντής σκαρπαθίου με τον μικέ χασαγυναίκα και με έδοσαν δύω χωράφια εις τον διάνεμον πλησίον του μοναστηρίου και αποστόλη πάτρα και μένομεν αμφότεροι ευζαριστημένοι».

9. «αφιέρωσεν ο φαλτάϊτς σταμάτη Γιαλούρη χωράφι εις τον διάνεμον πλησίον πατνιώτη και τζιριγώτη».

10. «αγόρασα από τον σταμάτη Γεωργούδη χωράφι εις τον διάνεμον πλησίον σταμάτι γιαλούρη και του μοναστηρίου δια γρόσ. 35».

Τα ονόματα που αναφέρονται στις τρείς σελίδες του Κώδικα είναι αντιγραφή του παλαιού Κώδικα με σκοπό την κατοχύρωση της περιουσίας της Μονής.

Η αντιγραφή έγινε από τον ίδιο αντιγραφέα, χωρίς να γνωρίζουμε, τι έγινε ο προηγούμενος Κώδικας, αλλά και τη διαδικασία που γίνονταν η αντιγραφή.

[1] Στις 28 Ιουλίου του 1402 με, την ήττα των Τούρκων στην αποφασιστική μάχη της Άγκυρας από τον ηγεμόνα των Μογγόλων Ταμερλάνο, ακολούθησε μία περίοδος από εσωτερικές διαμάχες ανάμεσα στους διαδόχους του Βαγιαζήτ Α ́, μετά το θάνατό του το Μάρτιο του 1403. Από την αρχή αυτής της διαμάχης Οθωμανικής Μεσοβασιλείας ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μανουήλ Β΄ ο Παλαιολόγος αναμείχθηκε ενεργά. Έτσι το 1404 ο αυτοκράτορας Μανουήλ Β΄ ο Παλαιολόγος προσεταιριζόμενος τον μεγαλύτερο από τους διαδόχους, Σουλεϊμάν, υπέγραψε, με τη σύμπραξη της Βενετίας και της Γένουας, συνθήκη συμμαχίας και συνεργασίας, με την οποία πήρε πίσω τη Θεσσαλονίκη και τα περίχωρά της, τη Χαλκηδόνα, τη Σκόπελο, τη Σκιάθο και τη Σκύρο, ενώ σταμάτησε τον επαχθέστατο για το Βυζάντιο ετήσιο φόρο υποτέλειας στους Τούρκους.

[2] Η Ενετική κυριαρχία (Ενετοκρατία) είναι η κυριαρχία της Βενετίας στην Ελλάδα, που ξεκίνησε το 1204 στην Αυτοκρατορία της Ρωμανίας, ως μέρος της Φραγκοκρατίας και στη συνέχεια διατηρήθηκε παράλληλα με την Τουρκοκρατία ως το τέλος της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας το 1797.

[3] Ιστορία της Φραγκοκρατίας εν Ελλάδι» (1204-1566), Miller William , Ελ. Γράµµατα, Αθήνα, 1997

[4] Η πρώτη φτάνει μέχρι το 1453, που οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και η δεύτερη μέχρι το 1669

[5] «Ἐκκλησιαστικαί ειδήσεις ἐκ τοῦ ημερολογίου τοῦ Marino Sanuto», περί Σκιάθου, Σκύρου, Αιγίνης, Κύπρου και Κερκύρας, Χρ. Γ. Πατρινέλης, Τυπογραφείον Αδελφών Μυρτίδη, Αθήνα 1964

[6] Ἀτέσης, «Ἐπισκοπή Σκύρου ανά τους αιώνας», 1939.

Δ. Παπαγεωργίου, «Ιστορία της Σκύρου από των αρχαιοτάτων χρόνων», Πάτραι 1909 και Ἀτέσης, «Ιστορία της Εκκλησίας Σκύρου».

[7] Ἀτέσης, «Ἐπισκοπή Σκύρου ανά τους αιώνας», 1939.

Κώδικας τής Ιεράς Μονής Δοχειαρίου του Αγίου Όρους, ο οποίος φέρεται καί ώς βιβλιογράφος.

[8] «Διά τής παρούσης μας ομολογίας εδανείσθημεν διά χρείαν και ανάγκην τής Κοινώ(τη)τός μας σκύρου παρά του αγίου δεσπότου μας κυρίου γρηγορίου σήγουρα; γρόσια πέντε χιλιάδες Ν. 5.000 με τό διάφορόν τους προς δέκα τά εκατώ τον χρόνον διάφορον, καί υποσχώμενοι ευχαριστήσεις α(ύτώ) εις την καλήν του άναζήτησιν διώ έδώσαμεν τήν παρούσαν ενσφράγιστον καί ένυπόγραφον, όπως έχη τό κύρος.

τή α μαρτίου 1817 σκύρος

Υπογράφουν οι: γήοργής αβλονήτης καί γέροντας - στάματίς χατζιθιοδόρου καί γέροντας - σταμάτης παπάζογλου - Δημήτριος παπα Σαμιότης - Κονσταντης Σπούνου - Δημήτρης αβλονήτης - γιάννης πέτρου - Δημήτρης τζικούρης καί Νοτάριος» Πηγή: (Άρχιμ. Βασίλειος Ατέσης. «Ή επισκοπή Σκύρου ανά τούς αιώνας» 1939)

[9] Επίσκοπος Σκύρου για 40 χρόνια (1797-1837). Γνώστης τής Βυζαντινής Μουσικής καί μουσικοσυνθέτης. Φρόντισε για τήν ίδρυση σχολείου στη Σκύρο. Απέστειλε σχετικό έγγραφον προς «τήν επί τών Εκκλησιαστικών καί τής Δημοσίου Έκπαιδεΰσεως Γραμματείαν», το οποίο βρίσκεται στα Αρχεία Εγγράφων Σκύρου. Υπήρξε ο τελευταίος Επίσκοπος Σκύρου, γιατί η Επισκοπή καταργήθηκε. Πηγή: (Άρχιμ. Βασίλειος Ατέσης. «Ή επισκοπή Σκύρου ανά τούς αιώνας» 1939)

[10] Σαρακηνό ή Σαρακήνικο. Μικρό νησί νοτιοδυτικά της Σκύρου

[11] με την σημασία της καταπνίξεως των φυσικών επιθυμιών και γενικά της ταλαιπωρήσεως, ως μέσου προς επίτευξη υψηλότερων αγαθών θρησκευτικής ή ηθικής φύσεως.

[12] Δ. Καμπούρογλου: «Μνημεία τής Ιστορίας τών ’Αθηναίων», Τομ. Β', σελ. 256.

[13] «εις απάντησιν «της υπ’ αριθ. 4237 προσκλήσεώς της» δείκνυται, ότι τα εκ των κτημάτων εισοδήματα «μόλις επαρκουν προς εξοικονόμησιν των της επισκοπής αναγκαίων» καί επομένως το ετήσιον εισόδημα αυτών κατά μέσον όρον άναβαίνει εις γρ. τουρκικά 2.286, εκ του οποίου τούτου εισοδήματος εξοδεϋω εις τα κτήματα της επισκοπής, και εις τα άναγκαία της ζωοτροφίας μου». Βασίλειος Ατέσης «Η Επισκοπική Επιτροπή Σκύρου (1837-1841)

[14] «Εις κώδικα άποκείμενον έν τή 'Ιερά του 'Αγίου Γεωργίου Μονή, βλέπομεν άναγραφομένας τάς δωρεάς τών ευσεβών κατοίκων. Τοιοϋτος βεβαίως κώδιξ οίονεί κτηματολόγιον, υπήρχεν ασφαλώς έν τοΐς άρχείοις τών γραφείων τής επισκοπής, ως πληροφοροόμεθα έκ του έπισκόπου Γρηγορίου, δσον όμως έγώ γνωρίζω σήμερον δέν διασώζεται». Βασίλειος Ατέσης «Η Επισκοπική Επιτροπή Σκύρου (1837-1841)

[15] από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους

[16] αντίγραφα του κώδικα από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους

GEORGIOS KRIKAS

Πέμπτη 13 Ιουνίου 2024