Άγιος Γεώργιος στον Ατσπά

Θέση Ατσπάς [1] (Μετά την Καμάρα) [2]

Το έτος πρώτης αναφοράς του Ναού αναφέρεται σε συμβόλαιο με χρονολογία το 1790, στο οποίο αναφέρεται: «…κατούνα πλησίον του Άη-Γιώργη στον Ατσπά».

Είναι όμως φανερό ότι, είναι πολύ παλαιότερος από τη μέχρι τώρα αρχειακή γραπτή μαρτυρία.

Ο Ναός είναι καμαροσκεπής. Ο κυρίως Ναός είναι μονόχωρος, με θολωτή οροφή. Πιθανά αργότερα η στέγη έγινε επίπεδη και καλύφθηκε με τσιμέντο.

Το Ιερό Βήμα χωρίζεται από τον κυρίως Ναό με ξυλόγλυπτο τέμπλο[4] , που κατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1930 από την κτήτορα Μαρία Ιωάννου Βαρσάμου, σύζυγο Δημητρίου Παντελή.

Αντίθετα ο πρόναος ή νάρθηκας [5] είναι ένα επίπεδο (σκαλοπάτι) υπερυψωμένος από το επίπεδο του κυρίως Ναού. Η οροφή του είναι επίπεδη.

Διατηρεί τη τριαδική θεώρηση του χριστιανικού Ναού, σύμφωνα με την οποία ο ναός πρέπει να έχει 3 εισόδους (Αγία Τριάδα), οι οποίες οδηγούν: α) στον πρόναο ή νάρθηκα που συμβολίζει τον εξωτερικό κόσμο, τη γη γενικά , β) στον κυρίως ναό που συμβολίζει τον «ορατόν» ουρανό και γ) στο Ιερό Βήμα που συμβολίζει τα υπερουράνια, τον αόρατο πνευματικό κόσμο, τον Παράδεισο.

Μπορούμε να υποθέσουμε ότι, αρχικά υπήρξε ένας μονόκλιτος[6] θολοσκεπής Ναός και αργότερα, στο πέρασμα των αιώνων, να προστέθηκε ο πρόναος ή νάρθηκας.

Η ύπαρξη θραυσμάτων κιόνων μαρτυρούν, ότι ο σημερινός Ναός οικοδομήθηκε πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικού ή Ναού των Ρωμαϊκών και Ελληνιστικών χρόνων.

Οι Σκυριανοί, όταν έχτιζαν ένα Ναό πάνω στα ερείπια παλαιότερου Ναού, κρατούσαν μερικά στοιχεία του παλαιότερου, που πιστοποιούν την ύπαρξή του και τα υπόλοιπα ή τα χρησιμοποιούσαν σαν υλικά στην οικοδόμηση ή τα παράχωναν στη Γη.

Ο Ναός αγιογραφήθηκε καθολικά, χωρίς κενά με την επιμέλεια και οικονομική συνδρομή της σημερινής κτήτορα[7] Ευφροσύνης Δημ. Παντελή σύζυγος Γεωργίου Βαμβουκάκη. Οι αγιογραφίες είναι έργο του Κρητικού αγιογράφου Ευάγγελου Θεοδωράκη. Τα ιερά πρόσωπα που εικονίζονται στα διάφορα μέρη του ναού, στηρίζουν και ενισχύουν τους πιστούς.

Την βόρεια πλευρά του κυρίως Ναού την ονόμασε «Χριστολογικό» τη δε νότια «Θεομητορικό».

Η αγιογράφηση του κυρίως Ναού περιλαμβάνει τις παραστάσεις του Παντοκράτορα στο θόλο της οροφής πλαισιωμένου από Αγγέλους και των τεσσάρων Ευαγγελιστών, οι οποίοι διέδωσαν το λόγο του Χριστού.

Στο βόρειο τοίχο αναπαρίστανται σκηνές από τη ζωή του Χριστού (Σταύρωση, Ανάσταση, η Βαϊοφόρος).

Στο κάτω μέρος του βόρειου τοίχου οι μορφές της Αγίας Ειρήνης, της Αγίας Πελαγίας, των Αγίων Ευφροσύνης, Αναστασίας της Ρωμαίας, Παρασκευής και Μαρίας.

Στο δυτικό τοίχο αναπαρίσταται η Κοίμηση της Θεοτόκου και οι μορφές των Αγίων Νικόδημου, Ιωάννη του Δαμασκηνού, Σάββα του εν Καλύμνω και της Αγίας Χάρις.

Στον νότιο τοίχο σκηνές από τη ζωή του Χριστού (Μεταμόρφωση, Βάπτιση, Υπαπαντή, και Γέννηση) και στο κάτω μέρος του νοτίου τοίχου οι μορφές των Αγίων Γεωργίου και Δημητρίου και των Αγίων Αντωνίου, Γερασίμου και Ραφαήλ.

Στις δύο πλευρές του παραθύρου του νοτίου τοίχου αναπαρίστανται οι Άγιοι Παΐσιος και Τρύφων.

Στη δεξιά πλευρά του τέμπλου φαίνονται ο Χριστός και ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και αριστερά η Παναγία και ο τιμώμενος Άγιος Γεώργιος.

Στις δύο πλευρές της εισόδου του κυρίως Ναού αναπαρίστανται δεξιά ο Άγιος Παντελεήμων και αριστερά η Αγία Μαρίνα.

Στο εσωτερικό του Ιερού Βήματος υπάρχει η μορφή της Πλατυτέρας [8] στην κόγχη του ιερού με τον Ιησού βρέφος στην αγκαλιά της, ως η γέφυρα που ένωσε τη γη με τον ουρανό. Στα δεξιά της εικονίζεται η Μαρία Θεοτόκος και αριστερά της ο Αρχάγγελος Γαβριήλ.

Στο πάνω μέρος εικονίζεται ο Χριστός «εν ετέρα μορφή» [9] (Μάρκου ιστ' 12).

Στη νότια πλευρά του Ιερού Βήματος αναπαρίσταται η πεντηκοστή [10] και κάτω οι Άγιοι Αρσένιος, Στέφανος και Νεκτάριος.

Στη βόρεια πλευρά του Ιερού Βήματος αναπαρίστανται η Ανάληψη του Χριστού και κάτω οι τρείς Ιεράρχες Γρηγόριος, Ιωάννης ο Χρυσόστομος και Βασίλειος.

Στην ανατολική πλευρά του νάρθηκα απεικονίζονται οι μορφές των Αγίων Ιακώβου, Πορφυρίου, Ιωάννη του Ρώσσου, Δαυίδ, Εφραίμ, Αθανασίου του Αθωνίτου, των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και της Αγίας Ευφημίας και της Αγίας Φιλοθέης.

Συνολικά η αγιογράφηση περιλαμβάνει 12 παραστάσεις (σκηνές από τη ζωή του Χριστού, της Παναγίας κ.ά.), και 37 εικόνες Αγίων ( 26 Άγιοι και 11 Άγιες).

Τα πρόσωπα που υπάρχουν στις παραστάσεις από τις σκηνές της ζωής του Χριστού, της Παναγίας είναι πολύ περισσότερα.

Ιστορικά ως κτήτορες του Ναού, τα στοιχεία των οποίων είναι γνωστά μέχρι σήμερα, αναφέρονται οι:

1. Περίπου το 1860 αναφέρεται ως πρώτη κτήτορας η Μαρία Θάνου σύζυγος Γεωργίου Βαρσάμου.

2. Η Μαρία Θάνου μεταβιβάζει στο γιό της Ιωάννη Γεωργίου Βαρσάμου και στη σύζυγό του Καλή Δημητρίου Κοκώνη.

3. Με τον πρόωρο θάνατο των γονέων διαδέχτηκαν τα τρία ανήλικα παιδιά τους Γεώργιος, Δημήτριος και Μαρία.

4. Αργότερα το μεγαλύτερο παιδί, ο Γεώργιος, παρέδωσε στην Μαρία Ιωάννου Βαρσάμου, σύζυγο Δημητρίου Παντελή.

5. Το 1970 παραδίδουν στην κόρη τους Ευφροσύνη Δημητρίου Παντελή σύζυγο Γεωργίου Βαμβουκάκη.

6. Ευφροσύνη Δημητρίου Παντελή, σημερινή κτήτορας, θα μεταβιβάσει στην κόρη της Μαρία Γεωργίου Βαμβουκάκη, η οποία θα συνεχίσει το έργο των προγόνων της συνεργαζόμενη με τα αδέλφια της Αντώνιο, Νεκτάριο, Άννα και Ραφαήλ.

Οι κτήτορες, επειδή ζουν στην Αυστραλία, έχουν αναθέσει σε οικογένεια της Σκύρου να φροντίζει, από κάθε άποψη, τον Ναό.

Τελειώνοντας την περιγραφή πρέπει να επισημάνω το εξής σημαντικό στοιχείο.

Στο βιβλίο μου, που κυκλοφόρησε το 2023, με τίτλο «ΣΚΥΡΟΣ: Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ», αναφέρεται συγκεκριμένα η παρακάτω παράγραφος σχετικά με τους κτήτορες και τους επιτρόπους:

«Η καταγραφή των επιτρόπων των εκκλησιών είναι μια δύσκολη και πολύπλοκη υπόθεση. Αυτό συμβαίνει γιατί σε βάθος χρόνου, στις περισσότερες εκκλησίες, πολλοί επίτροποι παραιτούνται και στη θέση τους έρχονται νέοι.

Στον πίνακα, στις σελίδες 741 έως 756, καταγράφονται τα ονόματα σύμφωνα με πληροφορίες και με κάθε επιφύλαξη. Μπορεί κάποιοι να είναι επίτροποι και να μη καταγράφονται και κάποιοι να καταγράφονται χωρίς να είναι. Είναι αδύνατο να αποφευχθούν τα οποιαδήποτε λάθη.

Οι μεταβολές είναι συνεχείς. Τα πιθανά λάθη δεν έχουν καμμιά σκοπιμότητα και σε μία πρώτη καταγραφή των εκατοντάδων επιτρόπων πρέπει να δικαιολογηθεί. Άλλωστε η καταγραφή αυτή δεν αποτελεί θέσφατο, απόφαση που πρέπει να γίνει σεβαστή, ούτε πολύ περισσότερο κατοχυρώνει ή αφαιρεί δικαιώματα».

Λάθη προέκυψαν, σε κάποιες περιπτώσεις, τα οποία διαπιστώθηκαν εκ των υστέρων.

Λάθη από πληροφορίες, χωρίς καμία σκοπιμότητα ή εξυπηρέτηση ενός ορισμένου σκοπού.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση του Αγίου Γεωργίου στον Ατσπά (σελ. 748) αναφέρεται

Ευφροσύνη Πανταζή αντί του σωστού Ευφροσύνη Δημητρίου Παντελή σύζυγος Γεωργίου Βαμβουκάκη (κτήτορας).

Το «Τώρα ο Γεώργιος Καραμπίνης (κληρονόμησε από τον πατέρα του Πολέμη Καραμπίνη)» αναφέρεται λαθεμένα.

Πιθανό είναι, το όνομα Καραμπίνη να προέκυψε, γιατί η Ευφροσύνη Παντελή σύζυγος Γεωργίου Βαμβουκάκη (κτήτορας), έχει ορίσει σαν υπεύθυνη την οικογένεια Καραμπίνη (διαμένει κοντά στον Ναό), να προσέχει τον Ναό, αφού αυτή και η οικογένειά της ζουν στην Αυστραλία.

Την Ευφροσύνη Δημητρίου Παντελή σύζυγο Γεωργίου Βαμβουκάκη, κτήτορα του Ναού Αγίου Γεωργίου στον Ατσπά, στο λίγο χρόνο που είχα την ευκαιρία να τη γνωρίσω και να γράψω λίγα λόγια για τον Ναό, φαίνεται να την διακατέχει [11] η βαθιά ορθόδοξη χριστιανική Πίστη [12] και η εμπιστοσύνη στο Λόγο του Χριστού και των Αγίων της Εκκλησίας.

[1] Ατσπάς ή Ατσυπάς: Είναι οικισμός απέναντι και δυτικά του χωριού. Χωρίζεται σε Άνω Ατσπάς και Πέρα Ατσπάς. Βρίσκονται στην είσοδο του Χωριού. Ο ένας στην είσοδο προς Φερεκάμπο και ο άλλος προς Μαυρουνά. Τους χωρίζει ο ποταμός Κηφισός. Στο Α.Ε.Σ αναφέρεται «κατούναν στον Ατζηπά. Στον κώδικα του μοναστηριού Αγ. Γεωργίου συναντάμε αναφορές σε Ατζηπά, ατσιπάς και Ατσ’πάς.

[2] Καμάρα: Κοντά στο Κορέντη που περνάει ο ποταμός Κηφισός

[4] Το τέμπλο χωρίζει τον ανθρώπινο κόσμο (κυρίως ναός) από τον επουράνιο (Ιερό Βήμα). Τα θωράκια του τέμπλου θεωρούνται σαν «αντίτυπα» των κάγκελων-πλακών του τάφου του Χριστού.

[5] αποτελεί το τρίτο μέρος ενός χριστιανικού ναού, μετά το ιερό βήμα και τον κυρίως ναό, που βρίσκεται στο δυτικό άκρο, όπου και είναι ο πρώτος χώρος για τον εισερχόμενο. Πρόκειται για μικρού μήκους χώρο με πλάτος σχεδόν το πλάτος του ναού. Είναι το μέρος εκείνο που κατά την αρχαία Εκκλησία στέκονταν οι κατηχούμενοι, οι μετανοούντες, οι υποπίπτοντες και οι προσκλαίοντες πιστοί.

[6] Ναός με ένα κλίτος, δηλαδή έναν ενιαίο χώρο, ο οποίος καλύπτεται από μία κατά μήκος καμάρα.

[7] Αυτός, ή που έχει κτητορικό δικαίωμα σε έναν Ι. Ναό, τον «κατέχει» με όλα τα συμπαρομαρτούντα δικαιώματα (τιμητικά προνόμια κυρίως) και υποχρεώσεις (π.χ. υποχρέωση συντήρησης του Ναού ακόμη και με δικά του χρήματα, αν χρειαστεί)

[8] Με τον όρο Πλατυτέρα ή Πλατυτέρα των Ουρανών ονομάζεται η εικόνα της Παναγίας που αγιογραφείται στο εσωτερικό άνω μέρος της κεντρικής κόγχης του Αγίου Βήματος (κοινώς Ιερού) των χριστιανικών ναών. Η Πλατυτέρα αποδίδεται συνήθως καθισμένη σε θρόνο φέροντας στην αγκάλη της τον Ιησού Χριστό παιδί. Πολλές όμως φορές αποδίδεται και σε όρθια στάση με τα χέρια απλωμένα και ελαφρά ανυψωμένα

[9] Ο Ιησούς, μετά την Ανάσταση, φανερώθηκε με διαφορετική μορφή στους δύο μαθητές, που πήγαιναν στους Εμμαούς. Γι’ αυτό και εκείνοι, αν και η καρδιά τους καιγόταν από την αίσθηση της παρουσίας του, δεν τον αναγνώρισαν. Ο Ιησούς, μετά την Ανάσταση κρύβει τη συνήθη μορφή του, αυτήν που γνώρισαν οι άνθρωποι. Διότι δεν είναι πια η σωματική μορφή του Ιησού απαραίτητο στοιχείο για την αναγνώρισή του. Αυτό ισχύει μόνο για τους ανθρώπους. Ο Ιησούς θα αναγνωρίζεται μόνο με τα μάτια της πίστεως.

[10] Πεντηκοστή ονομάζεται κατά την Καινή Διαθήκη η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους που συνέβη την πεντηκοστή ημέρα από την Ανάσταση του Ιησού

[11] Η έκφραση «πίστη που διακατέχει» αναφέρεται σε μια πίστη που κυριεύει έντονα κάποιον, ένα ισχυρό αίσθημα που κατέχει ολόκληρη την ψυχή και το μυαλό ενός ατόμου, με την έννοια του να την «διακατέχει». Αυτή η πίστη μπορεί να είναι μια θρησκευτική πεποίθηση, μια βαθιά εμπιστοσύνη στον εαυτό, ή η πίστη σε μια ιδέα ή αξία.

[12] Πίστη είναι η αποδοχή ενός ισχυρισμού, γεγονότος ή δυνατότητας, ανεξάρτητα αν μπορεί να δικαιολογηθεί ή όχι.